بررسی تطبیقی تحول خواهی میرزا ملکم خان ناظم الدوله و دکتر علی شریعتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

پژوهش حاضر در راستای واکاوی اندیشه روشنفکری در جریان دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی، به مقایسه تحولخواهی در اندیشه میرزاملکمخان و علی شریعتی میپردازد. مسئله پژوهش حاضر این است که چه تفاوتی میان اندیشه تحولخواهی در اندیشه این دو متفکر با توجه به شرایط زمانه شان وجود دارد؟ در این راستا، این مقاله با استفاده از رهیافت توماس اسپریگنز(کشف بحران، شناسایی علل آن و ارائه بدیل و راهکار) اندیشه این دو روشنفکر را مورد تحلیل قرار می‌دهد. جوهر اندیشه ملکم بر رویارویی با عقب‌ماندگی و ترویج آیین ترقی استوار است و با تمجید مدرنیزاسیون، دین را تنها برای توجیه و یاری اندیشه خود مورد تاکید قرار می‌دهد. وی با دغدغه رفع عقب‌ماندگی در پاسخ به مسئله چه باید کرد، پیروی از غرب را مطرح می‌کرد. در مقابل او، شریعتی به احیای هویت دینی و طرح و ساخت الگو برای مقابله با برداشت های سطحی از غرب و مدرنیته و مدرنیزاسیون پرداخت و در پاسخ به مسئله چه باید کرد، احیای اندیشه های  عدالت‌خواهانه و ازادیخواهانه(بازگشت به خویشتن) را مطرح می‌کرد. ایران امروز برای تاکید بر بنیان‌های هویتی خود و همچنین دستیابی به پیشرفت، به رویکردهای اندیشه‌ای و الگوهای مناسب توسعه نیاز دارد که بتواند ضمن جمع میان پیشرفت و هویت، هیچ کدام از آنها را به مخاطره نیاندازد و هیچ یک را برتر جلوه ندهد. زیرا تاریخ معاصر ایران نشان داده ارجحیت هریک از این دو باعث برهم خوردن تعادل جامعه و موجب ناپایداری آن در بلندمدت می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of Reformism in Mirza Malkam Khan and Ali Shariati’s Thought

نویسندگان [English]

  • Masood Ghaffari 1
  • Mohammad Radmard 2
چکیده [English]

This research is an examination of the intellectual history during the Mashruteh (Constitutional Revolution) and the Islamic Revolution. It compares reforms contemplated by Mirza Malkom Khan and Ali Shariati. The research question is: What are the differences between reformist thoughts of them concerning their temporal situations? In this regard, we have used the findings of Thomas Springer (crisis discovery, identifying the reasons and solutions suggested by the two thinkers) to analyze their thoughts. Malkom’s thoughts were based on the confrontation with backwardness and promotion of development. He praised modernization and emphasized on religion to justify his thoughts. His main concern was to overcome backwardness and proposed the Western Progress Model as a solution. Contrary to him, Shariati concentrated on the revival of religious identity and presenting a model to encounter superficial impressions of the West, modernity and modernization. His answer to the problem was revival of the ideas of justice and freedom (return to self). For emphasizing its identity foundations and achieving progress, contemporary Iran needs thoughtful approaches and proper development models in order to meet both development and identity without endangering or preferring one over the other because the country’s contemporary history has indicated that any bias towards one of these foundations would lead to imbalance in society and its instability in long term.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constitutional Revolution
  • Islamic Revolution
  • progress
  • Identity
  • intellectual
-آبراهامیان، یرواند(1381)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه: کاظم فیروزمند، حسن شمس اوری و محسن مدیرشانه چی، تهران، نشر مرکز، چاپ پنجم
-­­­­­­­­­­­­­__________(1391)،تاریخایرانمدرن، ترجمه: محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی
-__________ (1390)،مقالاتی در جامعه شناسی سیاسی ایران، ترجمه: سهیلا ترابی فارسانی، تهران، نشر شیرازه، چاپ دوم
-اتابکی، تورج(1391)، تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه، ترجمه: مهدی حقیق خواه، تهران، انتشارات ققنوس
-آجدانی، لطف الله(1387)، روشنفکران ایران در عصر مشروطیت، تهران، نشر اختران، چاپ دوم
-آخوندزاده، میرزا فتحعلی،(1963) ، الفبای جدید و مکتوبات، باکو، فرهنگستان علوم جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان
-آدمیت، فریدون(1351)، اندیشه ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی
-ازغندی، علیرضا (1379)،تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، تهران، سمت
-اسپریگنز، توماس(1387)، فهم نظریه های سیاسی، تهران، نشر آگه، چاپ پنجم
-اشرف، احمد(1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران: دوره قاجاریه، تهران، انتشارات زمینه
-اصیل، حجت‌الله(1376)،زندگی و اندیشه میرزا ملکم‌خان ناظم الدوله، تهران، نشر نی
-آل احمد، جلال(1390)، غرب زدگی، قم، پیرامید
-بروجردی، مهرزاد(1384)، روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمه: جمشید شیرازی، تهران، نشر و پژوهش فروزان روز، چاپ چهارم
___________(1389)،تراشیدم، پرستیدم، شکستم: گفتارهایی در سیاست و هویت ایرانی، تهران،  نشر نگاه معاصر
-بشیریه، حسین(1384الف)، موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران، گام نو، چاپ پنجم
_________ (1384ب)، جامعه شناسی سیاسی، تهران، نشر نی، چاپ یازدهم
-بوردو، ژرژ(1383)، لیبرالیسم، ترجمه: عبدالوهاب احمدی، تهران، نشر نی، چاپ دوم
-جعفریان، رسول(1389)، جریان ها و سازمان های مذهبی- سیاسی ایران، تهران، نشرعلم
-حائری، عبدالهادی(1364)، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران، انتشارات  امیرکبیر، چاپ دوم
-رائین، اسماعیل(1353)، میرزا ملکم‌خان؛ زندگی و کوششهای سیاسی او، تهران، بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه با همکاری موسسه انتشارات فرانکلین
-سارتر، ژان پل(1380)،در دفاع از روشنفکران، ترجمه: رضا سید حسینی، تهران، انتشارات نیلوفر
-سعید، ادوارد(1382)،نقش روشنفکر، ترجمه: حمید عضدانلو، تهران، نشر نی، چاپ دوم
-رهنما، علی(1381)،مسلمانی در جستجوی ناکجا آباد: زندگی نامه ی سیاسی علی شریعتی، ترجمه: کیومرث قرقلو، تهران: گام نو
-شریعتی، علی(بی تا)، بازگشت، (مجموعه آثار 4)، بی جا، حسینیه ارشاد
-________(بی تا، ب)،نیازهای انسان امروز، بی جا، بی نا
________(1369)،شیعه، یک حزب کامل، (مجموعه آثار 7)، بی جا، انتشارات الهام
________(1359 الف)،تاریخ تمدن، جلد اول،(مجموعه آثار11 )، بی جا، بی نا
________(1359 ب)،تاریخ تمدن،جلد دوم،(مجموعه آثار 12)، بی جا، بی نا
________(1361 ب)،اسلام شناسی 1(مجموعه آثار 16)،  بی جا، انتشارات قلم
________(1360 ب)،اسلام شناسی2، (مجموعه آثار 17)، بی جا، انتشارات قلم
_______(1360الف)،چه باید کرد؟ (مجموعه آثار 20)، بی جا، بی نا
________(1361 الف)،بازشناسی هویت ایرانی- اسلامی (مجموعه آثار 27)، بی جا، انتشارات الهام
-غنی نژاد، موسی(1389)، تجددطلبی و توسعه در ایران معاصر، تهران، نشر مرکز، چاپ چهارم
-فوران، جان(1380)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه: احمد تدین، تهران، موسسه خدماتی فرهنگی رسا، چاپ سوم
-قاضی مرادی، حسن(1387)، ملکم‌خان: نظریه‌پرداز نوسازی سیاسی در عصر مشروطه، تهران، اختران
-قیصری، علی(1383)، روشنفکران ایران در قرن بیستم، تهران، هرمس، مرکز گفتگوی تمدن ها
-کاتوزیان، محمدعلی(1391)، ایرانیان، ترجمه: حسین شهیدی، تهران، نشرمرکز
________(1379)، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه: محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز، چاپ هفتم
-کاظم زاده، فیروز(1371)، روس و انگلیس در ایران1864-1914، ترجمه: منوچهر امیری، تهران، شرکت سهامی انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی
-کدی، نیکی. آر(1377)، ریشه های انقلاب ایران، ترجمه: عبدالرحیم گواهی، تهران، انتشارات قلم، چاپ دوم
-کرمانی، ناظم السلام(1384)، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ هفتم
-کسروی، احمد(1385)، تاریخ مشروطه ایران، تهران، انتشارات نگاه، چاپ سوم
-مددپور، محمد(1373)، سیر تفکر معاصر، تهران، نشر تربیت
-مستشارالدوله، میرزا یوسف خان(1386)، رساله موسوم به یک کلمه، تهران، انتشارات بال
-ملکم‌خان (1388)،رساله های میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله،گردآوری: حجت‌الله اصیل، تهران، نشر نی، چاپ دوم
______(1355)،روزنامه قانون، به کوشش و مقدمه: هما ناطق، تهران، امیرکبیر
_______(1389)،نامه های میرزاملکم‌خان ناظم الدوله، به کوشش: علی اصغر حقدار، تهران، نشر چشمه
-منوچهری، عباس و سالاری، عاطفه(1387)،ازخودبیگانگی در خوانش اندیشه سیاسی شریعتی، پژوهش حقوق عمومی، شماره 25
-میرسپاسی، علی(1389)، تاملی در مدرنیته ایرانی، ترجمه: جلال توکلیان، تهران، طرح نو، چاپ سوم
-نجاتی، غلامرضا(1384)، تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ایران، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ هفتم
-وحدت، فرزین(1390)،رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران، انتشارات ققنوس، چاپ سوم
-Algar, Hamid (1931) MirzaMalkum Khan, University of California
-Amanat, Abbas (1997) Pivot of the Universe, University of California Press
-Bayat, Assef (1990) Critique of an “Islamic” Critique of Marxism, Alif: Journal of Comparative Poetics, No. 10, Marxism and the Critical
-Bighdli, Sadeq z. (2011) The First Generation of Muslim Intellectuals and Right of Man, University of Western Sydney Law Review, Volume 15
-Cronin, Stephanie (2005) The Making of Modern Iran, London and New York, Rutledge, Taylor and Francis Group
-Ghaffari, masoud (2000) Political Economy of Oil in Iran, London, Bookextra
-Katouzian, Homa (2000) European liberalism And Modern Concept of Libertyin Iran, Journal of Iranian Research and Analysis, Vol., 16, November
Sajo, Anderas (2004) Human Right Modesty: The Problem of Universalism, Springer