سلسله‌مراتب استخدام و استعباد در مدینه‌ (در فلسفه سیاسی فارابی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

چکیده

فلسفه سیاسی فضیلت‌محور، جهت تحقق سعادت فردی و جمعی، تعاطی برخی از مقولات اجتماعی را پیش‌فرض می‌گیرد. در میان سنت فکر فلسفی اسلامی، فارابی در منظومه فلسفه سیاسی خود، علاوه بر مدینه و ریاست آن به دوستی مدنی، عدالت و تعاون نیز پرداخته است این سه مقوله ارتباط تنگاتنگ با یگدیگر دارند. بررسی اندیشه‌ سیاسی فارابی به شیوه تحلیل محتوای فلسفی نشان می‌دهد که به رغم وجود دوستی مدنی در همه مدینه‌ها، نوع رابطه برآمده از دوستی مدنی در هر یک از مدینه‌های فاضله و غیرفاضله متفاوت است. دوستی در هر مدینه‌ای، دوستی بر سر چیزی (یک امر محبوب) است که در ابتدا همکاری مدنی را باعث می‌شود و در نهایت شکل مدینه را مشخص می‌سازد. از این نظر، پرسش پژوهش حاضر این است که دوستی مدنی در هر یک از مدینه‌های فاضله و غیرفاضله، چه رابطه‌ای را برای اعضای آن مدینه، و به ویژه بین رئیس و اعضا، ایجاب می‌کند؟ با تحلیل محتوای آثار فارابی به ویژه دو اثر «آراء» و «سیاست» آشکار می‌شود که نوع رابطه برآمده از دوستی مدنی در مدینه فاضله، رابطه «استخدام» و در مدینه‌های غیرفاضله، رابطه «استعمال یا استعباد» (عملگی و بردگی) را ایجاب می‌کند. این نوع رابطه‌ها پیامدهای خاصی را برای تحقق سعادت در هر مدینه دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ministering Relationship (Estekhdam) and Enslaving Relationship (Esteebad) in City according to al-Farabi’s Thoughts

نویسنده [English]

  • Morteza Bahrani
چکیده [English]

The virtues political philosophy presupposes the coherence of categories like justice, cooperation, friendship, leadership for realizing the individual and civil happiness in the city. Among the Moslem philosophers, al-Farabi described the civil friendship, cooperation and justice. Analyzing the thoughts of al-Farabi shows despite the civil friendship exists in all various kind of cities, the relationship resulted by civil friendship is different in every specific virtuous and non-virtuous cities. The question of this paper is that "what is the relationship between civil friendship and the kind of relationship in each city in al-Farabi's thought?" Based on this question and with the method of philosophical content analysis of Farabi's political philosophy, it would be clear that civil friendship is the binding matter of members of city. Civil friendship shapes the form of cities, too. In fact, the knowledge which determines the happiness would appear in a friendly matter that shapes all civil affairs and cooperation. Accordingly, the most important finding of this paper is that depending to the excellent matter to be followed by people as the members of city, the excellent city will shaped and based on matters as like pleasure, joy, power, and so, the opponent of excellent city (or ignorant cities) will appeared. The relationship in the first is ESTEKHDAM (ministering), and in the latter is ESTEEBAD (enslaving). So, based on the civil friendship, the different kinds of excellent and non-excellent cities will shaped and each city requires the certain relations between leader and its members.

کلیدواژه‌ها [English]

  • al-Farabi
  • Civil Friendship
  • Political Philosophy
  • Excellent City
  • Non-Excellent Cities
  • Ministering Relationship (Estekhdam)
  • Enslaving Relationship (Esteebad)
ابن باجه الاندلسی، تدبیر المتوحد، تحقیق و تقدیم الدکتور معن زیاده، بیروت، دارالفکر الاسلامیه، الاولی، 1398، 1978.
ارسطو بن نیکوماکوس، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه صلاح‌الدین سلجوقی، تهران: عرفان (محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی)، اول، 1386
ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمدحسن لطفی، چاپ اول، تهران: انتشارات طرح نو، 1378.
افلاطون، دوره آثار افلاطون، محمد حسن لطفی، خوارزمی، سوم، 1380.
باردن،‌ لورنس،‌ تحلیل محتوا،‌ محمد یمنی دوزی سرخابی و ملیحه آشتیانی،‌ تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی،‌ 1375.
داوری اردکانی، رضا،‌ فارابی موسس فلسفه اسلامی، سوم، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1362.
طوسی، خواجه‌نصیرالدین، اخلاق ناصری، به تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، پنجم، تهران: خوارزمی، 1373.
الفارابی، ابونصر، احصاء العلوم، (صححه و وقف علی طبعه و صدره بمقدمه مع التعلیق علیه، عثمان محمد امین) القاهره: مطبعه السعاده، 1350 (1931).
الفارابی، ابونصر، الاسئله الامعه و الاجوبه الجامعه در: فارابی، ابونصر، کتاب المله و نصوص اخری، (حققها و قدم لها و علق علیها، محسن مهدی) بیروت: دارالمشرق،1968.
الفارابی، ابونصر، الالفاظ المستعمله فی المنطق، حققه و قدم له و علق علیه محسن مهدی، ایران، مکتبه‌الزهراء، 1404.
الفارابی، ابونصر، البرهان، (در: المنطقیات) مطبعه دارالکتب و الوثائق القومیه، 1976.
الفارابی، ابونصر، التعلیقات، حققه و قدم له و علق علیه، جعفر آل یاسین، تهران: حکمت، 1425.
الفارابی، ابونصر، الجمع بین رای‌الحکیمین، (تحقیق، البیر نادر) بیروت: دارالمشرق، بیتا
الفارابی، ابونصر، الحروف، حققه و قدم له و علق علیه، محسن مهدی، بیروت:‌ دارالمشرق، 1990.
الفارابی، ابونصر، الدعاوی القلبیه، عثمانی، مطبعه دائره المعارف حیدرآباد دکن، 1349.
الفارابی، ابونصر، السیاسه المدنیه، (حققه و قدم له و علق علیه، فوزی متر نجار)، بیروت: المطبعه الکاثولیکیه، 1982.
الفارابی، ابونصر، المله و نصوص اخری، (حققها و قدم لها و علق علیها، محسن مهدی) بیروت: دارالمشرق،1968.
الفارابی، ابونصر، المنطق عند الفارابی (تحقیق وتقدیم و تعلیق، رفیق العجم)، بیروت: دارالمشرق،1986.
الفارابی، ابونصر، الواحد، حققه و قدم له و علق علیه، محسن مهدی، المغرب: دار توبقال للنشر، 1990.
الفارابی، ابونصر، آراء اهل المدینه الفاضله، (قدم له و علق علیه، البیر نصری نادر)، بیروت‌: دارالمشرق، 1991.
الفارابی، ابونصر، تحصیل السعاده، (حققه و قدم له و علق علیه، جعفر آل‌یاسین)، بیروت: دارالاندلس للطباعه و النشر و التوزیع، 1983.
الفارابی، ابونصر، تلخیص النوامیس افلاطون، در: رسائل فلسفیه (حققها و قدم لها، عبدالرحمن بدوی)، دارالاندلس،1896.
الفارابی، ابونصر، رساله زینون، عثمانی، مطبعه دائره المعارف حیدرآباد دکن، 1349.
الفارابی، ابونصر، رساله فی اثبات المفارقات، عثمانی، مطبعه دائره المعارف حیدرآباد دکن، 1349.
الفارابی، ابونصر، رساله فی اعضاء الانسان، در: رسائل فلسفیه (حققها و قدم لها، عبدالرحمن بدوی)، دارالاندلس،1896.
الفارابی، ابونصر، رساله فی اعضاء الحیوان، در: رسائل فلسفیه (حققها و قدم لها، عبدالرحمن بدوی)، دارالاندلس،1896.
الفارابی، ابونصر، رساله فی الرد علی جالینوس، در: رسائل فلسفیه (حققها و قدم لها، عبدالرحمن بدوی)، دارالاندلس،1896.
الفارابی، ابونصر، شرایط الیقین (در: المنطقیات) مطبعه دارالکتب و الوثائق القومیه، 1976.
الفارابی، ابونصر، عیون المسائل، عثمانی، مطبعه دائره المعارف حیدرآباد دکن، 1349.
الفارابی، ابونصر، فصوص الحکم، (تحقیق، شیخ محمد حسن آل یاسین) اول، قم: انتشارات بیدار، 1405.
الفارابی، ابونصر، فصول منتزعه، (حققه و قدم له و علق علیه فوزی متر نجار)، بیروت: دارالمشرق، ایران: المکتبه الزهرا، 1405.
الفارابی، ابونصر، فی اغراض ما بعدالطبیعه، عثمانی، مطبعه دائره المعارف حیدرآباد دکن، 1349.
الفارابی، ابونصر، فیما یصح و ما لایصح من احکام النجوم، رسالتان فلسفیتان، حققه و قدم له و علق علیه، جعفر آل یاسین، تهران: انتشارات حکمت، 1423.
الفارابی، التعلیقات، حققه و قدم له و علق علیه، جعفر آل یاسین، تهران: حکمت، 1425
الکندی، رسالة الکندى فى حدود الأشیاء و رسومها، در: رسائل الکندی الفلسفیه، دارالفکر العربی، بیتا.
گالستون، میریام، فضیلت و سیاست: فلسفه سیاسی فارابی، حاتم قادری، اول، تهران: بقعه، 1386.
منوچهری عباس، «دوستی در اندیشه سیاسی»، در: پژوهش علوم سیاسی، شماره 1، پاییز و زمستان 1384، صص 130-109.
نوری اکبری، رضا، سنجش الزامات فلسفه نظری فارابی برای فلسفه سیاسی، پایان‌نامه دکترای تخصصی، دانشگاه تربیت مدرس، 1390.
Morteza Bahrani, Three Different Readings of al-Farabi’s Political Philosophy, International Journal of Humanities,  Article 6, Volume 21, Issue 1, Winter 2014, Page 117-142
.