مطالعۀ عوامل شکل‌گیری و شناخت اندیشۀ سیاسی کرتیر بر اساس شواهد تاریخی و باستان‌شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی و دانشجوی دکتری باستان شناسی گرایش دوران تاریخی دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

با قدرتمند شدن کرتیر در دربار امپراتوری ساسانی تغییراتی در نظام سیاسی و مذهبی بوجود آمد که برآیند آن؛ وحدت و یکپارچگی جغرافیای سیاسی ایران، حمایت و حفاظت از موقعیّت ژئوپلیتیک کشور و تبلیغ و ترویج اندیشه سیاسی مذهبی به صورت نظام مند در سراسر امپراطوری ایران زمان ساسانی است. در این پژوهش اطلاعات به شیوۀ کتابخانه‌ای از منابع تاریخی، باستان‌شناسی و علوم سیاسی گردآوری شده و با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی بر پایۀ نظریۀ گرامشی و گاتمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و سعی شده به سوالاتی مانند: چه عواملی، بسترهایی را ایجاد کرد تا کرتیر اندیشۀ سیاسی خود را انتشار دهد؟ کرتیر از چه نمادهایی در نشر اندیشۀ سیاسی خود بهره برد؟ و اندیشۀ سیاسی او منافع کدام طبقۀ اجتماعی و یا گروه درباری را تأمین می‌کرد؟ پاسخ دهد. نتایج نشان می‌دهد که از آغاز تأسیس شاهنشاهی ساسانی لزوم تئوریزه کردن ایدئولوژی برای نظام سیاسی مطرح بود که اردشیر اوّل با مضامین حماسی و شاپور اوّل با اندیشۀ سیاسی تسامح گرایانه، ایدئولوژی موقتی را ارائه دادند؛ امّا با سلطۀ طبقۀ اشراف، آن‌ها برای مشروعیت در جغرافیای سیاسی ایران و شکل‌دهی به هویّت ملّی در روابط بین‌الملل ایدئولوژی ملّی‌گرایانه برپایۀ آموزه‌های زرتشت ، داستان‌های ملّی و عامیانه و انجام آیین ازدواج با محارم را شکل‌ دادن تا حوزه نفوذ لازم را بدست آورند و برای مشخص-کردن قلمرو و مرزهایشان نماد آتشکده را در مناطق مختلف برپا کردند و کرتیر مجری این ایدئولوژِی بود، اشراف که بسیاری از آن‌ها موبد بودند، اداره‌کنندگان واقعی کشور تا دوره قباد و خسروانوشیروان بودند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Study of the factors of the formation and recognition of the political thought of Kartir on the strength of historical and archaeological evidence

نویسندگان [English]

  • zeynab khosravi 1
  • behrooz afkami 2
2 Assistant Professor, Department of Archeology, University of Mohaghegh Ardabili
چکیده [English]

the outcome of political thought of Kartir is the unity and integrity of the political geography of Iran, the protection and preservation of the geopolitical position of the country, religious and political thought was made propaganda ystematically throughout the Sassanid Empire of Iran. In this study, information was collected of historical, archaeological and political sources and analyzed using a descriptive-analytical method based on Gramsci and Gutman's theory. And was tried to answer questions like: What factors created the ground for Carter's political thought to be published? What symbols did Kartir use to disseminate his political thought? And what social class or court group provide political thought of Kartir the interests. The results show that from the beginning of the founding of the Sassanid Empire the theoreticizing of the ideology for the political system was argued that Ardeshir I provided an epistemological ideology with epic themes and Shapur I with tolerant political thought; But with the domination of the aristocracy, they are used to legitimize in political geography of Iran and the formation of a national identity in international relations, based on the teachings of Zoroastrian, nationalism and folk stories, and the practice of marriage with conscience To form the area of influence and to determine their territory and borders, they set up the symbol of fire in different regions, and Carter was the organizer of this ideology, the aristocrats, many of whom were priests, were the real dealers of the country until The period of Ghobad and Khosravanushirovan .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kartir
  • Political thought
  • Hegemony
  • Symbolism
  • Aristocracy
آموزگار، ژاله (1386)، گزارشی ساده از سنگ نوشته­های کردیر. شماره 64:صص 53-38.
احمدی­پور، زهرا، قنبری، قاسم، کرمی، قاسم (1390)، سازماندهی سیاسی فضا. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
استریناتی، دومینیک (1387)، مقدمه­ای بر نظریه­های فرهنگ عامه، ثریا پاک­نظر، چ3، تهران: انتشارات گام­نو.
اسمیت، آنتونی (1383)، ناسیونالیسم (نظریه، ایدئولوژی و تاریخ). مترجم منصور انصاری. تهران: تمدّن ایرانی.
برهمند، غلامرضا (1385)، «روند شکل­گیری دولت ساسانی از نگاهی دیگر»، نشریه مسکویه، دوره-، شماره5، صص 48-19.
بروسوس، ماریا (1388)، ایران باستان، مترجم عیسی عبدی، چ 1، تهران: ماهی.
بروند اعلم، عباس (1388)، «نقش کرتیر در تحولات آیین زرتشت در عهد ساسانیان»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، شماره18، صص61-55.
بویس، مری (1386)، زردشتیان باورها و آداب دینی آن‌ها، مترجم عسگر بهرامی، تهران: ققنوس.
بهار، مهرداد (1384)، ادیان آسیایی، تهران: چشمه.
بیانی، شیرین (1380)، دین و دولت در عهد ساساتی. تهران: جامی.
بیکرمان، ا.د.ه. و همکاران (1393)، تاریخ ایران کمبریج. جلد سوم (بخش دوّم). مترجم حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.
بیوار، اِ. دی. اِچ (1392)، «از سلوکی تا فروپاشی دولت ساسانی: نهادهای اجتماعی و اداری، مالیات و تجاری» در  تاریخ کمبریج، جلد سوم، بخش دوم:. ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امبیرکبیر.
پیگو لوسکایا، ن (1377)، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمه عنایت الله رضا، تهران: علمی و فرهنگی.
تفضلی، احمد (1378)، گزیده: کرتیر و سیاست اتحّاد دین و دولت در دوره ساسانی. ایران­نامه، شماره66. صص 297 تا 307.
تفضلی، احمد (1383)، تاریخ ادبیات پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: سخن.
حافظ نیا، محمدرضا (1391)، جغرافیای سیاسی ایران، چ 5، تهران، سمت.
حافظ نیا، محمدرضا، رضاالله وردی­زاده (1388)، «رابطۀ سیاسی بسیط با همبستگی ملّی؛ بررسی موردی ایران»، پژوهشنامه علوم سیاسی، س5، ش1، صص 41-68.
حسین­طلایی، پرویز و مصطفی جرفی (1389)، «واکاوی شاخص­های تأثیر گذار بر سیاست­های مرزی اردشیر بابکان در قبال امپراتوری روم»، مجلۀ تاریخ اسلام و ایران، سال20، شماره7، پیاپی 87، صص 87-67.
خدادادیان، اردشیر (1380)، ساسانیان، تهران: بهدید.
خسروی، زینب (1393الف)، «اندیشه سیاسی در دوران تاریخی ایران به استناد داده­های باستانی». پایان­نامه کارشناسی ارشد در رشته باستان­شناسی، استاد راهنما کریم حاجی­زاده. دانشگاه محقق اردبیلی: اردبیل (چاپ نشده).
خسروی، زینب (1393ب). «مطالعۀ مفهوم قدرت از نقش برجسته نرام­ـ­سین اکدی تا نقش­برجسته­های پادشان ایران باستان». دومین همایش بین­المللی ایران وعراق. دفتر 23. به کوشش صادق حسینی اشکوری.تهیه و تنظیم: دبیرخانه اولین همایش بین­اللمللی میراث مشترک ایران و عراق. ص171تا195.
دانیالی، فاضل. (1383). کرتیر در آیینۀ تاریخ. تاریخ­پژوهی، شماره21. صص1 تا 13.
دریایی، تورج (1381)، سقوط ساسانیان (فاتحین خارجی، مقاومت داخلی و تصویر جهان). ترجمه منصوره اتحادیه و فرحناز امیرخانی حسینک­لو. تهران: نشر تاریخ ایران. 
دریایی، تورج. (1380)، کتیبه کرتیر در نقش رجب. نامۀ ایران باستان. سال 1، شماره 1، صص3 تا 10.
دریایی، تورج، (1384)، شاهنشاهی ساسانی، تهران: ققنوس
دریائی، تورج (1378)، «نگاهی به بدعتگرایی در دوره ساسانی»، ایران­نامه، شماره 66، صص 296-291.
رجایی، فرهنگ، (1372)، تحوّل اندیشه سیاسی در شرق باستان.تهران: قومس.
رجبی، پرویز (1383)، هزاره های گمشده: ساسانیان. ج 5. تهران: توس.
رجبی، پرویز. (1350)،کرتیر و سنگ­نبشته او در کعبه زرتشت. بررسی­های تاریخی. شماره ویژه صص 68-1.
رسولی، آرزو (1396)، «بررسی تحول نقش هیربدان در عصر ساسانی»، تاریخ اسلام و ایران، سال 27، شمارۀ 36، پیاپی 126، صص 81-69.
رضایی‌نیا، عباس، (1387)، بازتاب هنر، سیاست و مذهب ایرانی در نقوش برجسته صخره‌ای دوران اشکانی و ساسانی، فصلنامه مطالعات ملی، سال 9، شماره 4: 44- 21.
رضی، هاشم، (1384)، دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت، چ 2، تهران: سخن.
زرین­کوب، عبدالحسین. (1381)، تاریح مردم ایران (1)، ایران قبل از اسلام، کشمکش با قدرت­ها. امیرکبیر: تهران.
زرین کوب ، روزبه (1381)، تاریخ ایران باستان: تاریخ سیاسی ساسانیان .تهران: سمت.
زمردیان، محمدجعفر (1392)، ژئومورفولوژی ایران فرآیندهای اقلیمی و دینامیک­های بیرونی (جلد دوّم)، ویراستار فرج­ا.. محمودی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
زنر، آر. سی (1387)، طلوع و غروب زردشتی­گری، مترجم تیمور قادری، تهران: امیرکبیر.
سلطانی، علی­اصغر (1392)، قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نی.
سلگی، محسن و شجاع احمدوند (1397)، «نسبت آرمان و واقعیت در اندیشۀ سیاسی زرتشت، مانی و مزدک در دورۀ ساسانی»، پزوهشنامه علوم سیاسی، سال13، شماره2، صص 32-7.
شیپمن،کلاوس، (1384)، مبانی تاریخ ساسانیان، مترجم کیکاووس جهانداری، تهران: فروزان روز.
صالحی کوروش و بیات ستاریان (1388)، «نقش روحانیان زرتشتی در ساختار جامعه ایران عصر ساسانی»، پژوهش­های تاریخی ایران و اسلام، شماره5، صص 148-119.
عباسیان، احمد، (1386)، فلسفه و آیین زرتشت نقش تقدس و اسطوره در سیاست و قدرت رهبری، تهران: ثالث.
عریان، سعید. (1382)، راهنمای کتیبه­های پهلوی­ـ­پارتی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
عضدانلو، حمید و غلامی، نجفعلی (1386)، زبان سیاست، تهران: بازتاب اندیشه.
غلامرضا کاشی محمدجواد (1390)، «جدال‌های اندیشه‌ سیاسی، بررسی چرایی چرخش های موضوعی در مسیر اندیشه سیاسی در غرب»، ماهنامه سوره، شماره 53- 52: صص 170 - 166.
فرای، ریچارد (1389)، «تاریخ سیاسی ایران در دورۀ ساسانی» در تاریخ کمبریج جلد سوم: بخش اوّل. تاریخ سیاسی ایران در دورۀ ساسانی، چاپ6، ترجمۀ حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.
فرای، ریچارد نلسون (1386)، میراث باستانی ایران، مترجم مسعود رجب نیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کاویانی‌راد, مراد (1383)، امنیت ملّی از منظر جغرافیای سیاسی. فصلنامه مطالعات راهبردی, دورۀ 7, شمارۀ26، صص      669-695.
کریستین سن، آتور، (1385)، ایران در زمان ساسانیان، مترجم رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر.
کسرایی، محمد سالار، (1389)، فرمانروایی توآمان: حکومت و مشروعیت در ایران باستان، فصلنامه سیاست، دوره 4، شماره 20: صص 208- .189
گالاهر، کارولین. دالمان، کارتی. گیلمارتین، ماری. مونتز، آلسیون. شرلو، پیتر (1390)، مفاهیم کلیدی در جغرافیای سیاسی، مترجمان محمد­حسن نامی و علی محمدپور. تهران: زیتون سبز.
گیرشمن، ر (1383)، ایران از آغاز تا اسلام، مترجم محمد معین، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
گیمن، دوشن (1375)، دین ایران باستان، ترجمه رویا منجم. تهران: فکر روز.
لورو، پاسکال، توال، فرانسوا (1381)، کلیدهای ژئوپلیتیک، ترجمه حسن صدوق، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی: تهران.
لوکونین، ولادیمیر گریگویچ (1372)، تمدّن ساسانی، مترجم عنایت­ا.. رضا. تهران: علمی و فرهنگی.
ماحوزی،مهدی (1383)، « بن­مایۀ تفکر توحیدی زرتشت از خلال «گاثاها» ». دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دورۀ 2، شمارۀ 38. صص 62-49.
معینی‌سام، بهزاد (1391)، «آیین احترام در زمان هخامنشیان و ساسانیان»، پژوهش های تاریخی، سال 4، شماره 2، صص 118-99.
ـــــــ، ــــــ  و خسروی، زینب (1390)، «پیوند اَناهیتا و ایشتر بابلی»، مجله مطالعات ایرانی، سال 10، شماره 20، صص 330-319.
منتظری، سعید رضا و زاهدی،فرح (1389). «وجه اشتقاق و کاربرد معنای واژۀ زندیق در متون گوناگون». فصلنامه تاریخ اسلام ایران. دورۀ جدید، شماره 8، پیاپی 89، صص 194-169.
میرزایی، علی­اصغر (1388)، «کارکرد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آتشکده­ها در عصر ساسانی». پژوهش­های علوم تاریخی. دورۀ 1، شمارۀ 2. صص 137-123.
مینایی،مهدی (1381)، مقدمه­ای بر جغرافیای سیاسی ایران، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امورخارجه.
نوروزی، ایمان (1387)، «راز کوه حسین: گذری بر پژوهش­های اخیر در بازشناسی شخصیت «کرتیر»، موبدان موبد اوایل عصر ساسانی»، مجله حافظ، شماره50، صص16-14.
ویدن‌گرن، گئو (1387)، مانی و تعلیمات او، مترجم نزهت صفای اصفهانی، تهران: نشر مرکز.
هنینگ، و.ب (1329). «کتیبه­های پهلوی». مجله ادبیّات و زبان­ها. شماره 28. ص 3 تا 28.
الهیاری، فریدون (1386)، «فرآیند رسمی شدن آیین زرتشت در آغاز حکومت ساسانی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره 2، شماره 48: صص 76- 59.
یارشاطر، احسان و دیگران (1373)، «تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانی»، ترجمه حسن انوشه. تهران امیرکبیر.
Alram, Michael., (2008). Early Sasanian coinage. The Sasanian Era, The Idea of Iran, Vol 3 (eds) Vesta Sarkhosh Curtis and Sarah Stewart. London: British Museum.
Behnam, Mohammad Reza., (1986). Cultural foundation of Iranian Politics, Salt lake city: university of Utah press.
Boyce, M., (1975). On the Zoroastrian temple cult of fire. Journal of the American Oriental society, Vol 95, No 3:PP. 454ـ465.
Boyce, M. (Ed.). (1984). Textual sources for the study of Zoroastrianism (Vol. 3). Manchester University Press.‏
Chaumont, M.L. (1958). Le culte d' Anāhitā à Staxr et les premiers Sassanides. Revue de l' histoire des religions 153 (2):154-175.
Daryaee, T., (2008). King ship in Farly Sasanian Iran. The Sasanian Fra, The Idea of Iran vol III (ed) vesta Sarkhosh Curtis and Sarah stewart. London: British.
Daryaee, T & Malekzadeh, S (2015). Why Was Kartir Forgotten?  Iran Nameh, 30:2, 280-287.
Daryaee, T. (2014). Sasanian Persia: the rise and fall of an empire (Vol. 8). Ib tauris.
Daryaee, T., (2009). Sasanian Persia, The Rise and Fall of an Empire. London: I.B Tauris and COLtd.
Dikshit. Ramesh Dutta (1995). Political Geography: the Siscipline and Its Dinension. New Dehli: Tata McGraw- Hill Publishing Company Limited.
Flint, C. (2006). Introduction to geopolitics. Routledge.‏
Frye, R. N., (1965). The middle Persian inscription of kartīr at Naqš- Rajab. Journal of Indo­- Iran. 8-211.
  Gignoux, Ph., (1991), Les Quatre inscription du Mage kirdīr. Paris.
Harmatta, J. (1964). The Great Bactrian Inscriptions. Acta, Ant. Hung. Vol 12/3. Budapest.
Huff. Dietrich., (2008) Formation and Ideology of the Sasanian State in the context of Archaeological Evidence. The Sasanian Era, The Idea of Iran vol III. (ed) vesta sarkhosh Curtis and sarah stewart. London: British.
Huyse, P., (1999). Die dreisprachige Inschrift šābuhrs I. An der Kaba-i Zardušt (škz). Band 1. London.
Jones, M., Jones, R., Woods, M., Whitehead, M., Dixon, D., & Hannah, M. (2014). An introduction to political geography: space, place and politics. Routledge.
Kaempfer, E. (1713). Amoenitatum exoticarum… fasciculiV, Lemgo.
Keall, E. J. (1971). Parttho-Sassanian Archaeology, A New Phhase. Expedition, vol. 13, p. 55-61.
Kelley. T., (2003). Persian Propaganda. Aneglected factor in Xerxes’invantion of Greece and Herodotus. Lieden: Iranica Antiqua. vol 38: PP. 173- 219.
Khorashadi, S. Mousavi, S.M (2019). How did Kartir become Kartir? Journal of International Humanities Vol. (25): (1-20).
Kreyenbroek, P.G.(2008). How Pious was Shapur Ι? Church and Propaganda under the early Sasanians. In The Sassanian Era The Idea of Iran. Vol III. Pp 7-15.
Lukonin, V.G. (1969). Kul'tura Sassanidskogo Iran. Mosco.
Mochiri, I.I., (1996). History of civilizations of Central Asia. The crosswords of civilizations: A. D. 250 to 750 vol III. (ed). B. A. Litvinsky. Pars: united Nations Educatione, Scientific and cultural organization.
Mousavi. A., (2008). A survey of the Archaeology of the Sasanian Period during the past three decades. e-Sasnika Archoeology 1: pp.1- 18.
  Nanji. G., (2006). Giving architecture to fire. Virginia: Blacksburg.
Nyberg, H.S., (1974). A Manual of Pahlavi. Vol 2. Wiesbadan.
Payne, R. E., (2010). Christianity and Iranian society in late antiquity, ca. 500- 700 CE. Ph D Thesis, University Priceton.
Sprengling, M., (1940). Kartīr, Founder of Sasanian Zoroastrianism. Vol 57. Num 2.  PP 197-228.
Zmantel, John Schwar., (2008). Ideology and Politics. First published. London: Sage.