حکمت سیاسی در ایران باستان برمبنای خوانش سهروردی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تهران

چکیده

«حکمت سیاسی» یک مفهوم ایرانی و اسلامی است که با فلسفه سیاسی و اندیشه سیاسی تفاوت دارد، اگر چه گاهی مترادف با فلسفه سیاسی نیز به کار رفته است. هدف این مقاله تبیین حکمت سیاسی در ایران باستان است و از سه طریق این هدف را دنبال کرده است. ابتدا به بیان معنای حکمت و حکمت سیاسی می پردازد، سپس به اجمال نشان می دهد که ایران باستان منشأ اصلی حکمت و حکمت سیاسی بوده است، و در پایان به برخی اصول حکمت سیاسی در ایران باستان می پردازد. ایرانیان تلاش می کردند در یک دستگاه فکری و فلسفی کلان با تکیه بر این اصول، شایستگان را به حکومت بگمارند، حکومت را به عدالت سوق بدهند و از ظلم حاکمان جلوگیری کنند. این اصول عبارتند از: تقسیم هستی به گیتی و مینو ، نظریه حکیم حاکمی، فرّه ایزدی، فرّکیانی، و رد نظریه تغلب. بخشی از استنادات مقاله به سهرودی فیلسوف بزرگ و بنیانگذار مکتب فلسفی اشراق است، چون او به خوبی این حکمت را نشان داده و مکتب فلسفی خود را نیز بر حکمت ایران باستان بنیان نهاده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Political Hikmah in Ancient Iran

نویسنده [English]

  • Aliakbar Alikhani
مدیر گروه مطالعات غرب آسیا و شمال آفریقا
چکیده [English]

Political hikmah is an Iranian-Islamic concept and although at times it has been taken as synonymous with political philosophy, it is different from both political philosophy and political thought. The present article aims to explain political hikmah in ancient Iran. This is done in three stages. First, the meaning of hikmah and political hikmah is dealt with. Then, it is briefly discussed that hikmah and political hikmah originate from ancient Iran. Finally, some principles of political hikmah are examined. Ancient Iranians tried to rely on these principles in a macro intellectual and philosophical system in order to assign governmental positions to those who deserved them, direct the government toward justice and prevent rulers from committing injustice. These principles were as follows: dividing the universe into the world and heaven, the theory of philosopher-ruler, divine charisma, imperial splendor, and rejection of the theory of dominion. Some of the discussions in this article draw on Suhrawardi, the great philosopher and founder of the philosophical school of illumination, as he has presented this philosophy appropriately and his own philosophical school is based on the hikmah of ancient Iran.
Keywords: hikmah, political hikmah, ancient Iran, Suhrawardi

کلیدواژه‌ها [English]

  • : hikmah
  • political hikmah
  • ancient Iran
  • Suhrawardi
قرآن کریم
ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین(11/1/1390)، «حکمت ایران باستان»، گفت‌وگو با جام جم آنلاین.
ابن سینا، حسین بن عبدالله(1364)، منطق المشرقیین و القصیده المزدوجه فی المنطق، قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن فارس، احمد(1404ق)، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم(1414ق/1994م)، لسان العرب، بیروت: دار صادر، الطبعة الثالثة.
ازهری، محمدبن احمد(1421ق/2001م)، تهذیب‌اللغة، تعلیق عمر سلامی و عبدالکریم حامد، بیروت- لبنان: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الأولی.
اصیل، حجت‌الله(1381)، آرمانشهر در اندیشه ایرانی، تهران: نشر نی.
برنجکار، رضا(زمستان 1379)، «مفهوم حکمت در قرآن و حدیث»، صحیفه مبین (مجموعه مقالات)، شماره4.
پورداوود، ابراهیم(1356)، یشت‌ها، به‌کوشش بهرام فره‌وشی تهران: دانشگاه تهران.
جرجانی، علی بن محمد(1370)، کتاب التعریفات، تهران: ناصر خسرو.
جوهری،  اسماعیل بن حماد(1407ق)، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین.
حائری یزدی، مهدی(1995م)، حکمت و حکومت، لندن: نشر شادی.
حسینی، مالک(1388)، «حکمت»، دانشنامه جهان اسلام، تهران: دائرة المعارف الاسلامی.
خسروپناه، عبدالحسین(تابستان 1388)، «چیستی حکمت در قرآن، روایت و فلسفه»، مجله مشکوة، شمارة 103.
خواجه‌گیری، طاهره و خراسانی، فهیمه(پاییز و زمستان 1394)، «بررسی نقش سه عارف خطه قومس در حفظ و استمرار اندیشه خسروانی و حکمت اشراق»، مجله مطالعات عرفانی، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه کاشان، شماره بیست‌ودوم.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1413ق/1992م)، مفردات ألفاظ القرآن، دمشق: دارالقلم و بیروت: الدار الشامیة، الطبعة‌الأولی.
رجایی، فرهنگ(1385)، تحول اندیشه سیاسی در شرق باستان، تهران: قومس.
رضانژاد، غلامحسین(آبان 1360)، «تجدید حکمت اشراق و تأسیس آن از مبانی فلسفه و آیین پارسیان»، مجله چیستا، شماره3.
رضی، هاشم(1380)، حکمت خسروانی، سیر تطبیقی فلسفه و حکمت در ایران باستان، تهران: بهجت، چاپ دوم.
رضی، هاشم(1385)، وندیداد، تهران: بهجت.
زمخشری، محمود بن عمر(1399ق/1979م)، أساس البلاغة، بیروت: دار صادر.
سجادی، سید جعفر(1376)، شرح رسائل فارسی سهروردی، تهران: پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی وابسته به حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
شکوری، ابوالفضل(پاییز 1376)، «حکمت خسروانی از منظر سهروردی»، مجله مدرس، شماره4.
طریحی، فخرالدین بن محمد(1375)، مجمع البحرین، تحقیق، احمد حسینی اشکوری، تهران: مرتضوی‌.
عارف، نصر محمد(زمستان 1381)، میراث سیاسی: میراث سیاسی مسلمانان (کتابشناسی میراث سیاسی در چهار سده نخست هجری)، ترجمه مهران اسماعیلی، علوم سیاسی دانشگاه باقر العلوم (ع)، شماره 20.
علم‌الهدی، علی‌بن حسین(1405ق)، رسائل الشریف المرتضی، اعداد مهدی رجائی، تقدیم احمد الحسینی شکوری، قم: دار القرآن الکریم.
علیخانی، علی اکبر، خرد خفته؛ فلسفه و حکمت سیاسی اسلامی و گذار به سیاست عملی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1397.
غفوری، محمد(1395)، «مجوس و ماهیت آن در ایران باستان و اسلام»، فصلنامه علمی و پژوهشی تاریخ، شماره40.
فراهیدی، خلیل بن احمد(1409ق)، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، به‌اهتمام محسن آل عصفور، قم: دار الهجرة.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب(بی تا)، قاموس المحیط، بیروت- لبنان: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون.
قرشی بنابی، علی اکبر(1371)، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
گانگ کنادت، ولف(1383)، آرمان شهریاری ایران باستان از گزنفون تا فردوسی، ترجمه سیف‌الدین نجم‌آبادی، تهران: جامی.
مهدوی، منصور و پارسانیا، حمید(بهار 1391)، «ارزیابی حکمت خالده»، معرفت فلسفی، سال نهم شماره سوم.
موحد، صمد(1384)، نگاهی به سرچشمه‌های حکمت اشراق و مفهوم‌های بنیادی آن، تهران: طهوری.
ناس، جان(1354)، تاریخ جامع ادیان، ترجمة علی‌اصغر حکمت، تهران: پیروز.
نصر، سیدحسین(1384)، آموزه‌های صوفیان از دیروز تا امروز، ترجمه حسین حیدری و محمدهادی امیری، تهران: قصیده سرا، چاپ چهارم.
نفیسی، علی‌اکبر(بی تا)، فرهنگ نفیسی(ناظم الاطباء)، تهران: کتابفروشی خیام.
The Encyclopedia of religion, ed. Mircea Eliade, NewYork 1987, s.v" Wisdom" by (Kurt Rudolph), vol 15.