روبنای شریعت‌‌نامه و زیربنای سیاست‌‌نامه در نصیحه‌‌الملوک غزالی؛ براساس متن تحولات سیاسی سلجوقیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد

2 گروه علوم سیاسی،‌دانشکده علوم اداری و اقتصادی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

برآمدن سلجوقیان و پایداری آنان، به‌خصوص در دوره آلپ ارسلان و ملکشاه به کوشش سیاست‌‌نویسان فرهیخته‌‌ای چون خواجه نظام‌‌الملک طوسی و متکلمانی چون امام محمد غزالی است که اولی بخش سیستمی و مدیریتی را با نوشتن سیرالملوک به عهده گرفت و دومی، بخش ایدئولوژیک و مباحث مربوط به سیاست‌‌مداری، ملک‌داری و رعایت عدالت از سوی حکومت را در نصیحه‌‌الملوک در نظر داشتند، به انجام رسید. این مقاله قصد دارد به این پرسش پاسخ دهد که نیت غزالی از نوشتن نصیحه‌‌الملوک چه بوده است. یافته‌‌های تحقیق نشان می‌‌دهد که سلجوقیان به علت فقدان سابقه مسلمانی و ملک‌داری؛ توأمان دو شیوه را در پیش گرفتند که بدون کمک سیاست‌‌نامه‌‌نویسان به فرجام نمی‌‌رسید: تأکید و سرمشق قرار دادن آیین سلطنت ایرانی و پافشاری بر نیکو اعتقادی و مسلمانی که هر دو مؤلفه تناسب نفوذ و قدرت را در برابر خلافت عباسی به نفع سلطنت سلاجقه برهم می‌‌زد و بنا به همین دلیل گذار غزالی از آرمان‌‌خواهی شرعی به واقع‌‌گرایی سیاسی نمود پیدا می‌‌کند. غزالی نه‌تنها قدرت نهاد سلطنت را به خداوند نسبت می‌‌دهد بلکه وجود این واقعیت را برای اجرای احکام شریعت لازم می‌‌داند. درواقع روبنای شریعت‌‌محور که ظاهری بود؛ و زیربنای ایرانی، که بوروکراسی و سلطنت است، را شکل می‌‌دهد. این مقاله با کمک از روش ساختارگرایی و با چارچوب نظری «ساز و برگ ایدئولوژی دولت» قصد دارد نصیحه‌‌الملوک را از بُعد تعیین‌‌کنندگیِ سیاست ایرانی مورد تبیین و واکاوی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Shari'a Superstructure and Policy Base in al-Nasihat al-Muluk al-Ghazali

نویسندگان [English]

  • rohola eslami 1
  • Seyedhashem Moniri 2
1 در فصلنامه تاریخ روابط خارجی وزارت امور خارجه کار میکنم
2 Department of Political Sciences Faculty of Economics and Administrative sciences Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The rise of the Seljuks and their persistence, especially in the Alps Arsalan and Malekshah, was effort by well-educated politicians such as Nizam al-Mulk al-Tusi and theologians such as Imam Mohammed al-Ghazali who first wrote the systemic and managerial section And second, the ideological section and discussions of government policy, and justice in Nasihat al-Muluk. This article seeks to answer the question of what was al-Ghazali's intention to write the Nasihat of al-Muluk. The findings show that the Seljuks, due to their lack of Muslim and kingdom history, proceeded in two ways that would not have been possible without the help of mirror writers: the emphasis on exemplifying the Iranian monarchy and insisting on the good faith of both Muslims. And it disrupts power against the Abbasid caliphate for the sake of the monarchy, and so al-Ghazali's transition from religious idealism to political realism becomes apparent. Ghazali not only attributes the power of the institution of monarchy to God, but also considers the existence of this fact to be necessary for the implementation of the law. In fact, the Shari'a superstructure was Appearance, and the Iranian base underlying the bureaucracy and monarchy. This article aims to elaborate on Nasihat al-Muluk from the decisive aspect of Iranian politics with the help of the structurlism method and the theoretical framework of the " Ideological State Apparatuses ".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mohammad Ghazali
  • Nasihahat al-Muluk
  • Seljuks
  • Iranian Politics
  • governmentality

مراجع

آلتوسر. لوئی. (1395). ایدئولوژی و ساز و برگ‌‌های ایدئولوژیک دولت. ترجمه روزبه صدر آرا. چاپ چهارم. تهران: چشمه.
ــــــــــــ (1396). علم و ایدئولوژی. پژوهش، گزینش و برگردان مجید مددی. تهران: انتشارات نیلوفر.
احمدوند، شجاع؛ اسلامی، روح الله. (1396). اندیشه سیاسی در ایران باستان. تهران: سمت.
الفاخوری، حنا؛ الجر، خلیل. (1377). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. ترجمه عبدالمحمد آیتی. چاپ پنجم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
باسورث، ک. ا. (1385). "تاریخ سیاسی و دودمانی ایران، (614-390هجری/ 1217-1000 میلادی)".در: تاریخ ایران کیمبریج. جلد پنجم. ترجمه حسن انوشه. چاپ ششم. تهران: امیرکبیر.
پطروشفسکی، ایلیا پاولویچ. (1363). اسلام در ایران. ترجمه کریم کشاورز. چاپ هفتم. تهران: پیام.
تاجیک، محمدرضا. (1387). "پساساخت‌‌گرایی"، در: رهیافت و روش در علوم سیاسی. به اهتمام عباس منوچهری. تهران: سمت.
حقیقت، سیدصادق. (1391). روش‌‌شناسی علوم سیاسی. چاپ سوم، ویراست 3. قم: دانشگاه مفید.
رحیم‌‌پور، فروغ السادات؛ استکی، شهرزاد. (1395). مطالعه تطبیقی جایگاه زن در دیدگاه غزالی و ابن عربی. پژوهش‌‌نامه اسلامی زنان و خانواده، 21(4)، 130-113.
زرین‌‌کوب، عبدالحسین. (1353). فرار از مدرسه: دربارة زندگی و اندیشة ابوحامد غزالی. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
طباطبایی، جواد. (1394). تاریخ اندیشه سیاسی در ایران: ملاحظاتی در مبانی نظری. تهران: مینوی خرد.
غزالی طوسی، ابوحامد محمد. (1317). نصیحه‌‌الملوک. تصحیح و حاشیة جلال همائی. تهران: چاپخانه مجلس.
ــــــــــــــــــــــــــــ. (1393). المنقذ من الضلال. ترجمه سیدناصر طباطبایی. چاپ دوم. تهران: انتشارات مولی.
ــــــــــــــــــــــــــــ (1391). تهافت الفلاسفه. ترجمه حسن فتحی. تهران: حکمت.
ــــــــــــــــــــــــــــ (1391). مقاصد الفلاسفه. ترجمه محمد خزائلی. تهران: جامی.
ــــــــــــــــــــــــــــ (1362). مکاتیب فارسی غزالی بنام فضائل الانام من رسائل حجه‌‌الاسلام. به تصحیح و اهتمام عباس اقبال. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1376). احیاء علوم‌‌الدین،‌ ربع عادات، جلد دوم. ترجمه مؤیدالدین محمد خوارزمی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1351). احیاء علوم الدین. ربع عبادات، جلد اول. ترجمه مویدالدین محمد خوارزمی. به کوشش حسین خدیو جم. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1396). رساله الطیر. ترجمه سیدناصر طباطبایی. چاپ دوم. تهران: انتشارات مولی.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1396). قانون التأویل. ترجمه سیدناصر طباطبایی. چاپ دوم. تهران: انتشارات مولی.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1372). کیمیای سعادت. تصحیح احمد آرام. تهران: گنجینه.
فوشه‌‌کور، شارل هنری دو. (1377). اخلاقیات (مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سده سوم تا سده هفتم هجری). ترجمه محمدعلی امیرمعزی و عبدالمحمد روح‌‌بخشان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی و انجمن ایران‌‌شناسی فرانسه در ایران.
فیرحی،‌ داود. (1387). قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام. چاپ هفتم. تهران: نی.
قادری، حاتم. (1370). اندیشه سیاسی غزالی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌‌المللی.
قمیر، یوحنا. (1394). غزالی، فیلسوفان مسلمان. ترجمه سیدمحمد منافیان. تهران: پارسه.
گریفل، فرانک. (1396). غزالی. ترجمه رضا زرین‌‌کمر. تهران: نگاه معاصر.
لائوست، هانری. (1354). سیاست و غزالی. ترجمه مهدی مظفری. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
لمپتن، آن. کی. اس. (1389). دولت و حکومت در اسلام: سیری در نظریه سیاسی فقهای مسلمان از صدر اسلام تا اواخر قرن سیزدهم. ترجمه محمدمهدی فقیهی. چاپ چهارم. تهران: شفیعی.
لوئیس، برنارد. (1370). بنیادهای کیش اسماعیلیان: بحثی تاریخی در پیدایی خلافت فاطمیان. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: انتشارات ویسمن.
لیتل، دانیل. (1388). تبیین در علوم اجتماعی: درآمدی به فلسفه علم‌‌الاجتماع. ترجمه عبدالکریم سروش. چاپ پنجم. تهران: انتشارات صراط.
محمودی‌‌زاده دهبارزی، محمودرضا. (1396). آئین شهریاری در گاهان زرتشت. قم: دانشگاه مفید.
نظام‌‌الملک طوسی، حسن ابن علی. (1389). سیرالملوک (سیاست‌‌نامه). به اهتمام هیوبرت دارک. چاپ نهم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
وات، مونتگمری و. (1347). امام محمد غزالی: متفکر بزرگ مسلمان. ترجمه محمود اصفهانی زاده. تبریز: کتابفروشی مهر و انتشارات فرانکلین.
Althusser, Louis.; Lane, Allen. (1985). For Marx. Translated by Ben Brewster. Verso.
Moussa, Mohammed. (2016). Politics of the Islamic Tradition: The Thought of Muhammad al- Ghazali. New York: Routledge.
Said, Yazeed. (2013). Ghazali's Politics in Context. New York: Routledge.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 20 اسفند 1398
  • تاریخ بازنگری: 13 تیر 1399
  • تاریخ پذیرش: 18 مرداد 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار