رابطه دولت و جامعه در عصر صفوی در پرتو نظریه جوئل میگدال

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران

2 استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران

3 دانشیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه دولت و جامعه در عصر صفوی در پرتو نظریه جوئل میگدال است. در پاسخ به این سؤال که با توجه به الگوی میگدال، چه رابطه‌ای میان دولت و جامعه در دوره‌ی صفویه وجود داشته است؟ این فرضیه مطرح گردید که در این دوره، نقش ویژه‌ی روحانیان و نیروهای قزلباش، بیانگر عدم انحصاری بودن نهاد دولت و پیچیدگی روابط دولت و جامعه بوده، و دولت قوی به‌سوی دگرگونی شکل نگرفته است. با رویکردی جامعه‌شناسانه، در چارچوب ملاحظه‌ی نظری میگدال و در قالب روشی کیفی از دولت و جامعه ایران عصر صفوی، با استفاده از روش گردآوری اسنادی اطلاعات، مشخص شد که در ساختار دین‌سالارانه و دیوان‌سالارانه‌ی دولت صفوی، روحانیان به‌عنوان واسط شاه و مردم، و نیروهای قزلباش به‌عنوان نیروی نظامی عمل می‌کردند؛ نقش ویژه‌ی آن‌ها، بیانگر عدم انحصاری بودن نهاد دولت و پیچیدگی روابط دولت و جامعه بوده است. از مهمترین دلایل شکل‌گیری دولت ضعیف در این دوره، می‌توان به سطوح بالای کنترل اجتماعی، مقابله با تهاجمات خارجی، استخراج منابع و سازمان‌دهی مردم در جهت تحول اجتماعی اشاره نمود. همچنین توزیع منابع، به‌صورت گسترده و شبکه‌ای نبوده و با کندی صورت گرفته است. بنابراین، به دلیل شکل‌گیری شبکه‌ها و گروه‌های قدرت در جامعه، دولت قوی به‌سوی تغییر و دگرگونی شکل نگرفته و توسط شبکه‌های قدرت محدود گردیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The relationship between government and society in the Safavid era in the light of Joel Migdal's theory

نویسندگان [English]

  • Hasan Baratipour 1
  • Ahoura Rahbar 2
  • Morteza Manshadi 3
1 Ph.D Candidate, Department of Political Science, Neyshabur Branch, Islamic Azad University, Neyshabur, Iran
2 Assistant Professor, Department of Political Science, Islamic Azad University of Neishabour
3 Associate Professor, Department of Political Science, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The purpose of this study is to investigate the relationship between government and society in the Safavid era in the light of Joel Migdal's theory. In response to the question that according to the Magdalen model, what was the relationship between the government and society in the Safavid period? It was hypothesized that during this period, the special role of the clergy and Ghezelbash forces indicated the non-monopoly of the state institution and the complexity of government-society relations, and that a strong government was not formed for change and transformation. With a sociological approach and in the framework of Magdalen theoretical consideration and in the form of a qualitative and understanding method of the government and society of Safavid Iran and the collection of documents and information libraries; It was found that in the theocratic and bureaucratic structure of the Safavid state, the clergy acted as intermediaries for the Shah and the people and the Ghezelbash forces as a military force; Their special role has been to express the non-monopoly of the institution of government and the complexity of government-society relations. High levels of social control, countering foreign aggression, extracting resources, and organizing people for social change have been among the reasons for the formation of a weak government. The distribution of resources is not extensive and networked and is slow. Due to the formation of power networks and groups in society, a strong government has not been formed for change and has been limited by power networks.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: strong and weak government
  • Network community
  • Joel Migdal
  • Social forces
  • Safavid era
آزاد ارمکی، تقی (1384). پاتوق و مدرنیته ایرانی، تهران: لوح فکر.
آقاجری، سید هاشم. (1374). روحانیت و سلطنت در ایران عصر صفوی. رساله دکتری، رشته تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
آقاجری، سید هاشم (1380). کنش دین و دولت در ایران عصر صفوی. تهران: باز.
آقاجری، سید هاشم (1389). مقدمه‌ای بر مناسبات دین و دولت در ایران عصر صفوی. چاپ دوم، تهران: طرح نو.
انصاری، سمیه؛ حسنی، عطاالله (1399). «تأثیر تعارض سپاهیان و درگاهیان بر بی‌ثباتی سیاسی در اواخر دوره صفویان (1135-1077 ق/ 1722-1667 م)»، مجله تاریخ ایران، 13 (1): 29-50.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1378). سیاست و اقتصاد عصر صفوی. تهران: صفی علیشاه.
باغستانی، محمد (1379). «تشکیل دولت صفویان»، مجله فقه، 7 (25): 375-431.
بدیع، برتران؛ بیرن بوم، پیر (1379). جامعه‌شناسی دولت. ترجمه احمد نقیب زاده، تهران: باز.
بشیریه، حسین (1384). موانع توسعه سیاسی در ایران، چاپ پنجم، تهران: گام نو.
بشیریه، حسین (1397). جامعه‌شناسی سیاسی نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی. چاپ بیست و هفتم، تهران: نی.
پارسانیا، حمید (1376). حدیث پیمانه. قم: معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی.
پرغو، محمدعلی (1398). جهانگشای خاقان (تاریخ شاه اسماعیل)، چاپ دوم، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
پیگولوسکایا، نیناویکتوروونا (1363). تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم، ترجمه کریم کشاورز، چاپ پنجم، تهران: پیام.
تاپر، ریچارد (1389). قبایل در قرون هیجدهم و نوزدهم: تاریخ ایران کمبریج. ترجمه تیمور قادری، تهران: مهتاب.
تاورنیه، ژان باتیست (1383). سفرنامه تاورنیه، ترجمه حمید ارباب شیرانی، تهران: نیلوفر.
جعفریان، رسول (1370). دین و سیاست در دوره صفویه. قم: انصاریان.
جمال‌زاده، ناصر؛ درستی، احمد (1389). «جامعه‌شناسی تاریخی دولت: گسست در پیوند نخبگان و ساخت دولت در عصر صفوی»، دانش سیاسی، 6 (2): 73-106.
جملی کارری، جووانی فرانچسکو (1383). سفرنامه، ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تهران: علمی و فرهنگی.
جنابدی، میرزابیگ بن حسن (1378). روضه الصفویه. به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: موقوفات افشار.
حافظ نیا، محمدرضا؛ پارسانی، اسماعیل؛ حسین پور، رضا (1390). «بررسی تطبیقی تاثیر نهادهای محلی قبل و بعد از انقلاب اسلامی بر مشارکت شهروندی»، پژوهش های جغرافیای انسانی، 5 (77): 125-146.
حافظ نیا، محمدرضا؛ ولی قلی زاده، علی (1386). «دولت صفوی و هویت ایرانی»، فصلنامه مطالعات ملی، 8 (4): 3-30.
خنجی، امیرحسین (1390). قزلباشان در ایران. تهران: الکترونیک.
خوانسارى اصفهانى، محمدباقر (1390). روضات الجنات فى احوال العلماء و السادات. جلد پنجم، قم: اسماعیلیان.
رکابیان، رشید (1398). «تبیین رابطه دولت و جامعه در عصر رضاشاه»، مطالعات سیاسی، 11 (44): 117-142.
رنجبر، محمدعلی؛ سادات حسینی، انسیه (1395). «تعامل دین و دولت در دوره شاه صفی»، فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، 52 (3): 95-110.
روملو، حسن (1384). احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: اساطیر.
زارعیان، مریم (1391). «مناسبات روحانیون با دولت در عصر صفوی»، جامعه‌شناسی تاریخی، 4 (2): 87-116.
ستوده فر، مهدی؛ جدیدی، ناصر؛ قلی زاده، آذر (1397). «تحلیلی جامعه شناختی بر خرافه گرایی دینی در عصر مرشد شاهان صفوی»، جامعه شناسی کاربردی، 29 (3): 139-155.
سمیعی اصفهانی، علیرضا (1387). «جامعه قدرتمند دولت ضعیف تبیین جامعه‌‌شناختی مناسبات دولت-جامعه در ایران عصر قاجار»، فصلنامه سیاست، 38 (3): 117-143.
سیوری، راجر (1378). ایران عصر صفوی. ترجمه کامبیز عزیزی، چاپ هفتم، تهران: مرکز.
شاردن، ژان (1345). سفرنامه. ترجمه محمد عباسی. مجموعه 10 جلدی، جلد سوم، چهارم، هفتم و هشتم، تهران: امیر کبیر.
شاملو، ولی قلی بیگ (1371). قصص الخاقانی، تصیح سید حسن سادات ناصری، جلد اول، تهران: سمت.
شریعتی، شهروز؛ عباسی شاهکوه، مهدی (1394). «ستیهندگی جامعه مدنی شبکه‌ای در ایران بازخوانی رابطه دولت و جامعه ایران در آغاز عصر پهلوی اول با تأکید بر نقش مدرس»، پژوهشنامه علوم سیاسی، 10 (37): 37-62.
صداقت، قاسم علی (1384). «روحانیت و تعامل با حکومت در حقوق اساسی عصر صفویه»، معرفت، 5 (93): 81-91.
صفاکیش، حمیدرضا (1390). صفویان در گذرگاه تاریخ. تهران: سخن.
صفوی، تهماسب (1363). تذکره شاه‌تهماسب. تهران: شرق.
صفی زاده، فاروق. (1392). نگاهی نو به روزگار صفویه. تهران: ایران جام.
عقیلی، سیداحمد (1392). «نسبت حاکمیت سیاسی و حیات اقتصادی در دوره اول حکومت صفویه»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، 25 (28): 171-213.
عقیلی، سیداحمد (1395). «تحلیل تاریخی عملکرد قزلباشان قبل و بعد از تشکیل دولت صفوی»، مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، 10 (18): 135-162.
غفاری فرد، عباسقلی؛ نوایی، عبدالحسین (1381). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه. تهران: سمت.
فرهانی منفرد، مهدی (1388). مهاجرت علمای شیعه از جبل عامل به ایران. چاپ دوم، تهران: امیر کبیر.
فلسفی، نصرالله (1369). زندگانی شاه‌عباس اول. چاپ چهارم، تهران: علمی.
فوران، جان (1394). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران: از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب. ترجمه احمد تدین، چاپ پنجم، تهران: رسا.
فیرحی، داود (1386). تاریخ تحول دولت در اسلام. قم: انتشارات دانشگاه مفید.
فیگوئروا، دن گارسیا (1363). سفرنامه. ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران: نو.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1372). «دموکراسی و دیکتاتوری و مسئولیت ملت»، مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، 1 (68): 4-7.
کریمی، زهرا؛ خرمی، آزاده (1394). «بررسی عملکرد اقتصادی ایران در عصر صفوی و مقایسه آن با اروپای قرن 17 با رویکرد نهادی»، مجله برنامه‌ریزی و بودجه، 20 (2): 143-180.
کشاورز، زهراسادات؛ چلونگر، محمدعلی؛ منتظرالقائم، اصغر (1396). «تبیین و تحلیل نقش طبقات اجتماعی در فرایند تمدنی دولت صفویه»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، 27 (34): 139-163.
کمالی، مسعود (1381). جامعه مدنی، دولت و نوسازی در ایران. ترجمه کمال پولادی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
کمپفر، انگلبرت (1363). سفرنامه کمپفر. ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
کیوانی، مهدی (1392). پیشه وران و زندگی صنفی آنان در عصر صفوی، ترجمه یزدان فرخی، تهران: امیر کبیر.
گارثویت، جین رالف (1387). تاریخ سیاسی ایران از شاهنشاهی هخامنشی تاکنون. ترجمه غلامرضا علی بابایی، تهران: اختران.
گور، ژان (1390). قزلباش شاه شاه عباس کبیر. ترجمه بهرام افراسیابی، تهران: نگاه.
مرتضوی، سیدخدایار؛ رضایی حسین آبادی، مصطفی؛ قرائتی، اردوان (1394). «گفتمان تشیع و برسازی هویت ملی در ایران عصر صفوی»، پژوهش های سیاسی جهان اسلام، 5 (3): 157-182.
منشی ترکمان، اسکندربیک (1387). تاریخ عالم آرای عباسی. به اهتمام ایرج افشار، چاپ چهارم، تهران: امیر کبیر.
منشی قمی، احمدبن حسین (1383). خلاصه التواریخ. تصحیح احسان اشراقی، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
میراحمدی، مریم (1363). دین و مذهب در عصر صفوی. تهران: امیر کبیر.
میرزاسمیعا، محمدسمیع (1368). تذکره الملوک. به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: امیرکبیر.
میگدال، جوئل (1395). دولت در جامعه. ترجمه محمدتقی دلفروز،  تهران: کویر.
نجف‌زاده، مهدی (1387). «بازخوانی رابطه قدرت در ایران دولت ضعیف و جامعه قوی»، رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 13 (5): 75-95.
نجف‌زاده، مهدی؛ عباسی شاهکوه، مهدی (1392). «پیامدهای ساخت دولت مدرن پهلوی اول بر جامعه شبکه‌ای ایران»، مطالعات سیاسی، 5 (20): 69-90.
نویدی، داریوش (1386). تغییرات اجتماعی-اقتصادی در ایران عصر صفوی. ترجمه هاشم آقاجری، چاپ دوم، تهران: نی.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1396). تاریخ روابط خارجی ایران (از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی)، چاپ بیست و یکم، تهران: امیرکبیر.
Arjomand, Said Amir (1983). "The Offiice of Mulla-Bashi in Shi'ite Iran", Studia Islamica, 57 (2), page 135-146. https://doi.org/10.2307/1595486
Farmayan, Hafez (1969). The Beginnings of Modernization in Iran. The Policies and Reforms of Shah Abbas I (1587-1629). Middle East Center Research Monograph number 1 (Salt Lake City: University of Utah), 5: Mazzaoui, The Origins of the Safavids, 15; and Savory, Iran under the Safawids, 45-46.
Ferrier, Red (1998). Women in Safavid Iran: The Evidence of European Travelers”, in G.R. Hambly (ed.) Women in the Medieval Islamic World: Power Patronage and Piety, New York: St. Martin’s Press, page 383-406.
Lambach, Daniel. (2004). State in Society: Joel Migdal and the limits of state authority, in Political Concepts beyond the Nation State: Cosmopolitanism, territoriality, democracy”, Copenhagen: Danish Political Theory Network.
Migdal, Joel. (1988). Strong societies and weak states; state- society Relationship and state capabilities in the third worlds, Princeton university press.