توسعه سیاسی در ایران امروز: آزمونی تجربی در تبیین رابطه دین داری با فرهنگ سیاسی؛ مطالعه موردی شهر تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه شناسی دانشگاه امام علی (ع)

2 دانشیار جامعه شناسی دانشگاه تهران

چکیده

در این مقاله یکی از ابعاد اصلی توسعه سیاسی یعنی فرهنگ سیاسی مورد نظر است و از بین عوامل مختلف و تاثیرگذار بر توسعه سیاسی بر عامل دین و سطح رفتاری و خردتر آن یعنی دینداری – به علت دینی بودن جامعه و حکومت ایران و البته نتایج متناقض در تاثیر دینداری بر فرهنگ سیاسی- تاکید دارد. فرضیات اصلی تحقیق بدین صورت مطرح گردید، نوع دینداری بر حسب نوع قرائت و فهم از دین تعیین‌کننده نوع فرهنگ سیاسی بر حسب نوع قرائت و فهم از فرهنگ سیاسی می‌باشد، بطوریکه نوع دینداری سختگیرانه، معتدل و تساهل‌گرایانه به ترتیب منجر به نوع فرهنگ سیاسی سختگیرانه، معتدل و تساهل‌گرایانه می‌شوند و با افزایش میزان دینداری، نوع فرهنگ سیاسی افراد معتدل می‌شود. روش انجام تحقیق پیمایش و ابزارگردآوری داده‌ها، پرسشنامه بصورت مصاحبه بسته می‌باشد. جمعیت آماری تحقیق، مردم شهر تهران است، تعداد 384 نفر به روش نمونه‌گیری احتمالی از 60 بلوک تصادفی از مناطق 22گانه تهران انتخاب گردیدند. در تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از نرم‌افزار آموس از مدل معادلات ساختاری و تحلیل مسیر استفاده گردید. بر اساس نتایج تحقیق نوع و میزان دینداری به ترتیب بطور مستقیم و غیر مستقیم بر فرهنگ سیاسی تاثیر زیادی دارند. از بین دو فرضیه تحقیق، فرضیه اول مورد تایید قرار گرفت، نوع قرائت و فهم از دین و فرهنگ سیاسی نقش تعیین‌کننده‌ای در تعیین رابطه نوع دینداری با نوع فرهنگ سیاسی دارد. بنابراین برای نیل به فرهنگ سیاسی توسعه یافته و در نهایت توسعه سیاسی در ایران، لازم و ضروریست، نوعی دینداری معتدل حاصل گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Political development in Contemporary Iran: An experimental test in explaining the relationship between religiosity and political culture (Tehran city case study)

نویسندگان [English]

  • Mahdi Mirzaei 1
  • Hooshang Nayebi 2
1 Faculty member of Imam Ali University; Tehran; Iran.
2 Associate Professor of Sociology, University of Tehran
چکیده [English]

In this article, one of the main dimensions of political development, i.e. political culture, is considered, and among the various factors influencing political development, the factor of religion and its smaller behavioral level, i.e., religiosity - due to the religiousness of the Iranian society and government, and of course the contradictory results in The effect of religiosity on political culture is emphasized. The main hypotheses of the research were presented as follows. the type of religiosity based on reading and understanding of the religion determines the political culture based on reading and understanding of political culture. So that kind of strict religiosity, moderate and tolerant resulted in strict, moderate and tolerant political culture And with the increase of religiosity, the type of political culture of people becomes moderate. research method is survey and data collection tool is questionnaire as closed interview. The statistical population is people in Tehran, 384 peoples with probability sampling of the 60 random blocks of 22 districts of Tehran were selected. Structural equation model and path analysis were used in data analysis using Amos software. Among the two research hypotheses, the first hypothesis was confirmed, the type of reading and understanding of religion and political culture has a decisive role in determining the relationship between the type of religiosity and the type of political culture. Therefore, in order to achieve a developed political culture and ultimately political development in Iran, it is necessary and necessary to achieve a kind of moderate religiosity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political development
  • degree of religiosity
  • type of religiosity
  • type of political culture
  • reading and understanding
احمدی؛ یعقوب؛ 1387؛ میزان دموکراتیزاسیون فرهنگ سیاسی در میان شهروندان سنندجی و عوامل موثر بر آن؛ پایان‌‌نامه دکتری رشته جامعه‌‌شناسی دانشگاه اصفهان.
افشانی، سید علیرضا؛ 1380؛ بررسی چگونگی تساهل سیاسی در تشکلهای دانشجویی؛ پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه‌‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی.
آلموند، گابریل و بینگهام پاوول جونیور؛ 1375؛ «جامعه‌‌پذیری سیاسی و فرهنگ سیاسی»؛ مجله اطلاعات سیاسی اقتصادی؛ ترجمه علیرضا طیب؛ بهمن و اسفند، ش 113 و 114.
اینگلهارت، رونالد، پیپا نوریس؛ 1387؛ مقدس و عرفی، دین و سیاست در جهان: کندوکاوی در جوامع مذهبی وغیر مذهبی جهان؛ ترجمه مریم وتر؛ تهران: کویر.
اینگلهارت، رونالد؛ 1373؛ تحول فرهنگی در جامعه صنعتی پیشرفته؛ ترجمه مریم وتر؛ تهران: کویر.
اینگلهارت، رونالد؛ کریستین ولزل؛ 1389؛ نوسازی، تغیر فرهنگی و دموکراسی؛ ترجمه یعقوب احمدی؛ تهران کویر.
بشیریه، حسین؛ 1380؛ موانع توسعه سیاسی در ایران؛ تهران:گام نو.
بشیریه، حسین؛ 1381؛ دیباچه ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران، دوره جمهوری اسلامی، تهران: نگاه معاصر.
  بیات‌‌ریزی، رضا؛ 1379؛ بررسی عوامل موثر بر فرهنگ سیاسی دانشجویان دانشگاه تهران؛ پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد رشته   جامعه‌‌شناسی دانشگاه شیراز.
پای، لوسین؛ 1370؛ «فرهنگ سیاسی و توسعه سیاسی»؛ ترجمه مجید محمدی؛ نامه فرهنگ، پاییز و زمستان، ش 5 و 6.
پویافر، محمدرضا؛ 1386؛ بررسی مقایسهای سنجه‌های دینداری؛ پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خوارزمی ( تربیت معلم).
جهانگیری، جهانگیر و فاطمه ابوترابی زارچی؛1391؛ «بررسی تاثیر میزان استفاده از رسانه‌های جمعی بر مولفه‌های فرهنگ سیاسی دانشجویان: مطالعه موردی دانشگاه شیراز»؛ پژوهشنامه علوم سیاسی؛ س 7، ش 4، پاییز.
حبیب‌‌زاده، رامین؛ 1384؛ بررسی انواع دینداری در بین دانشجویان دانشگاه تهران؛ پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
 حسن زاده، سیدسعید؛ رهبرقاضی، محمودرضا؛ گودرزی، مهناز؛ 1399؛ واکاویی نقش هویت دینی در گرایش افراد به محافظه کاری سیاسی، اقتصادی و فرهنگی (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه های اصفهان)؛ فصلنامه مطالعات بین رشته ای دانش راهبردی، دوره 10، ش 41، زمستان.
حق‌‌خواه، مژگان؛ 1385؛ بررسی فرهنگ سیاسی دموکراتیک و عوامل موثر بر آن در دانشگاه تربیت معلم تهران در سال تحصیلی 85-1384؛ پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌‌شناسی دانشگاه تربیت معلم.
دواس، دی. ای؛ 1385؛ پیمایش در تحقیقات اجتماعی؛ ترجمه هوشنگ نایبی، چ7، تهران: نی.
راش، مایکل؛ 1391؛ جامعه و سیاست: مقدمه‌‌ای بر جامعه‌‌شناسی سیاسی؛ ترجمه منوچهر صبوری؛ چ11، تهران: سمت.
رفیع‌‌پور، فرامرز؛ 1378؛ کندوکاوها و پنداشت‌‌ها؛ چ 10، تهران، شرکت سهامی انتشارات.
رهبرقاضی، محمودرضا؛  امام جمعه زاده، سیدجواد؛ نوربخش، سوسن؛ خاکی، مینا؛ 1395؛ بررسی رابطه دین‌داری با دو نوع فرهنگ سیاسی مشارکتی و دموکراتیک؛ فصنامه مطالعات راهبردی بسیج؛ دوره 19، ش 71، مرداد.
رئیسی عیسی آبادی، شهاب؛ 1390؛ بررسی تاثیر دینداری بر فرهنگ سیاسی (مطالعه موردی: مردم شهر فارسان)؛ پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه‌‌شناسی دانشگاه مازندران.
سریع القلم، محمود؛ 1380؛ عقلانیت و آینده توسعه یافتگی ایران؛ تهران: مرکز پژوهش‌های علمی ومطالعات استراتژیک خاورمیانه.
سریع القلم، محمود؛1386؛ فرهنگ سیاسی ایران؛ تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
شایگان، فریبا؛ 1386؛ بررسی رابطه دینداری و اعتماد سیاسی؛ پایان‌‌نامه دکتری رشته جامعه‌‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی.
شجاعی‌‌زند، علی رضا؛ 1384؛ «مدلی برای سنجش دینداری در ایران»، مجلۀ جامعه شناسی  ایران، دوره 6، ش. 1.
شجاعی‌زند، علی‌رضا.؛ 1381؛ عرفی‌شدن‌ در تجربة‌ مسیحی‌ و اسلامی؛‌ تهران: مرکز بازشناسی‌ اسلام‌ و ایران‌.
شجاعی‌زند، علی‌رضا؛ 1387؛ «نقش روشنفکری دینی در عرفی‌شدن: منع یا تسهیل»؛ فصلنامة راهبرد فرهنگ، س. 1، ش. 4.
شجاعی‌زند، علی‌رضا؛ 1391؛ «مصادر دینی آزادی و عدالت»؛ چهارمین نشست اندیشه‌های راهبردی- آزادی؛ تهران: دبیرخانة نشست اندیشه‌های راهبردی، ص. 233-199.
شجاعی‌زند، علی‌رضا؛ 1394؛ دین در زمانه و زمینه مدرن؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صادقیان، هاجر؛ 1400؛ مسعودنیا، حسین؛ نساج، حمید؛ رهبرقاضی، محمودرضا؛ 1400؛  تبیین تأثیر دینداری و سرمایۀ اجتماعی بر رضایتمندی‌ سیاسی شهروندان شهر اصفهان؛ فصلنامه جامعه شناسی کاربردی؛ دوره 3، ش 3، مهر.
صمیمی، فریبرز؛ موحد، محمد ابراهیم؛  1399؛ تاثیر پایگاه، دینداری و رسانه بر گرایش افراد به ایدئولوژی اصولگرایی؛ پژوهش های راهبردی سیاست؛ دوره 9، ش 34 ، مهر.
عالم، عبدالرحمان؛ 1374؛ «فهم فرهنگ سیاسی»؛ سیاست خارجی، سال نهم، ش4، زمستان.
قریب، حسین؛ 1382؛ «مرزهای تساهل و مدارا در اندیشه سیاسی اسلام، همایش خورشید شهادت»؛ مجموعه مقالات هشتمین همایش بررسی ابعاد زندگانی امام حسین(ع)؛ تهران: دانشگاه امام حسین (ع).
کدیور، محسن؛ 1385؛ «اسلام و دموکراسی، سازگاری یا ناسازگاری»؛ آیین؛ اردیبهشت، ش 3.
کوئن، بروس؛ 1381؛ مبانی جامعه‌‌شناسی؛ ترجمه غلامعباس توسلی و رضا فاضل؛ چ13، تهران: سمت.
گیدنز، آنتونی؛ 1384؛ جامعه‌‌شناسی؛  ترجمه منوچهر صبوری؛ چ15، تهران: نی.
ملاح، جعفر؛ حیدرآبادی، ابوالقاسم، فرزانه، سیف ا...؛1401؛ بررسی نقش اعتماد سیاسی و باورهای دینی در توسعه سیاسی (مورد مطالعه شهرستان بندر گز)، مجله مطالعات جامعه شناسی، دوره 15، ش 56، آذر.
ملتفت، حسین؛ شجاعی، حسن؛ کمالوند، حسین؛ 1400؛ فراتحلیل مطالعات دینداری و مشارکت سیاسی؛ فصلنامه علمی - پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی، دوره 13، ش 25 ، بهار و تابستان.
میرزائی، مهدی و سعید معیدفر؛ 1390؛ «مطالعه مقایسهای دو الگوی دینداری و محک تجربی الگوی برتر»؛ معرفت در دانشگاه اسلامی، زمستان، س 15، ش 4.
میرزائی، مهدی؛ 1388؛ بررسی رابطه دینداری و رفتار انتخاباتی؛ پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
میرزائی، مهدی؛ 1390؛ «بررسی جامعه‌‌شناختی میزان دینداری دانشجویان دانشگاه افسری امام علی (ع) با استفاده از یک مدل بومی»؛ فصلنامه مدیریت نظامی؛ س 11، ش 42، تابستان.
میرزائی، مهدی؛ تبیین جامعه‌شناختی رابطه دینداری با فرهنگ سیاسی در ایران؛ رساله دکتری، دانشگاه تهران.
میرموسوی،سید علی؛ 1375؛ «مبانی دینی و فرهنگ سیاسی مشارکتی» ؛ نقد و نظر، تابستان و پاییز، ش 7 و 8 .
 
Almond Gabriel A. and Sidney Verbal; 1963; Civil Culture; Princeton: Princeton University Press.
Almond, G.A.;1956; “comparative political systems”; Journal of politics; 18.
Barrie, Oxford, et al; 1997; Politics; An introduction, Rutledge, London, New York.
Busch, Beverly.G; 1998; Faith, Truth, and Tolerance: Religion and Political Tolerance in the United States; dissertation for the Degree Doctor of Philosophy (political scince); University of Nebraska, Lincoln.
Diamond, Larry;1994;  Political Culture and Democracy in developing country; united state, Ivne publishers inc.
Eisenstein.A, Marie; 2006; “Rethinking the Relationship between Religion and Political Tolerance in the US”; Polit Behav ; 28:327-348.
Garcia-Rivero Carlos, Hennie Kotzé and Pierre Du Toit;2002; “Political culture and democracy: The South African case”; Politikon: South African Journal of Political Studies, 29:2.
Glock, Charles Y. & Rodney Stark; 1965; Religion and Society in Tension; Chicago: Rand McNally & Company.
Grant, Z;1998; The Borden of diversity promoting multicultural tolerance; May, 4.
Himmelfarb, Harold S; 1975; “Measuring religious involvement”; Social Forces; Vol. 53, No. 4.
Karpov, Vyacheslav;1999; “Religiosity and Political Tolerance in Poland”; Sociology of Religion, Vol. 60, No. 4, Winter; pp. 387-402.
Lipset, Seymour Martin; 1981; Political Man; Baltimore, John Hopkins.
------------------------------. 1964. Religion and Politics in the American Past and Present. In Religion and Social Conflict, edited by R. Lee and M. Marty. New York: Oxford University Press.
Postic Robert.k; 2007; political tolerance: the effects religion and religiosity; dissertation for the Degree Doctor of Philosophy (political scince); Wayne State University,Detroit, Michigan.
Pye, L.W. and Verba, S.; 1965; Political Culture and Political Development; Princeton University Press.
Rosenboum, Walter; 1975;  Political  Culture; New York: Preaeger Publisher.
Rostow, Walt Whitman;1960; The Stages of Economic Growth: A non-communist manifest , .Cambridge University Press
Sills, David;1972; International encyclopedia of the social science; Vol. II, The Macmillan Company and the press New York.
Tessler, Mark;2002;  “Islam and Democracy in the Middle East: The Impact of Religious Orientations on Attitudes toward Democracy in Four Arab Countries”;  Comparative Politics, Vol. 34, No. 3 .Apr. 
 Tessler, Mark;2002;  Islam and Democracy in the Middle East: The Impact of Religious Orientations on Attitudes toward Democracy in Four Arab Countries, Comparative Politics, Vol. 34, No. 3 (Apr.), pp. 337-354
Williams, Rhys H; 1996; Politics, Religion, and the Analysis of Culture; Theory and Society , Dec., 1996, Vol. 25, No. 6 (Dec), pp. 883-900.
Wood, Richard. L; 1999; Religious Culture and Political Action; Sociological Theory; Vol. 17, No. 3 (Nov), pp. 307-332.