تأملی بر نسبت میان نهادمندی اعمال قدرت سیاسی و فساد سیاسی (با تأکید بر دوره جمهوری اسلامی ایران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، رشته علوم سیاسی، گرایش مسایل ایران، دانشگاه علامه طباطبایی

2 استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

قدرت، ذاتا میل به فساد دارد و کاهش فساد، مستلزم مهار قدرت سیاسی است؛ مهار قدرت سیاسی نیز مستلزم نهادینه شدن آن است؛ نهادمندی قدرت، به معنی قانونمندی و شخصیت زدایی از قدرت سیاسی است؛ بر پایه چنین مفروضی، پرسش این نوشتار این است که «چالش‌های نهادمندی اعمال قدرت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران چگونه قابل تبیین است؟» در پاسخ به پرسش پژوهش، این فرضیه مطرح است که «چالش‌های نهادمندی اعمال قدرت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران ریشه در توزیع نابرابر قدرت سیاسی در ساختار سیاسی حاکم دارد که در قالب قواعد سیاسی و توسط کنشگران قاعده ساز در بستر نهادی اوایل انقلاب اسلامی 57، تاسیس شده است». برای پاسخ به سوال پژوهش از روش تحقیق ردیابی فرایند، و برای تبیین تئوریک مساله پژوهش، از چارچوب نظری نهادگرایی سیاسی، استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در سال‌های اولیه انقلاب اسلامی 57، نیروهای سیاسی اسلامی، بخصوص طیف فقاهتی، به دلیل برخورداری از قدرت اجتماعی گسترده، نقش برتر و انحصاری در تعیین و تدوین قواعد و رویه‌های اجرای قدرت سیاسی داشته‌اند و همین امر منجر به توزیع نابرابر قدرت سیاسی در ساختار سیاسی حاکم و در نتیجه، تضعیف نهادمندی اعمال قدرت سیاسی و تشدید فساد سیاسی شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A reflection on the relationship between the institutionalization of the exercise of political power and political corruption (with emphasis on the period of the Islamic Republic of Iran)

نویسندگان [English]

  • Farzad Kalateh 1
  • Faez Dinparast 2
1 Ph.D. Student, Political Science,, Allameh Tabatabai University
2 Professor of Political Science, Allameh Tabatabai University
چکیده [English]

Power naturally has a desire for corruption, and reducing corruption requires curbing political power; Controlling political power also requires its institutionalization; Institutionalization of power means legality and depersonalization of political power; Based on this assumption, the question of this article is, "How can the institutional challenges of exercising political power in the period of the Islamic Republic of Iran be explained?" In response to the research question, this hypothesis is proposed that "the institutional challenges of the exercise of political power during the period of the Islamic Republic of Iran are rooted in the unequal distribution of political power in the ruling political structure, which is in the form of political rules and by rule-making actors in the institutional framework of the early Islamic Revolution 1979, It has been established". To answer the research question, the process tracking research method has been used, and for the theoretical explanation of the research problem, the theoretical framework of political institutionalism has been used. The results of the research show that in the early years of the 1979 Islamic Revolution, Islamic political forces, due to their extensive social power, had a superior and exclusive role in determining and compiling the rules and procedures for the implementation of political power, and this led to an unequal distribution of political power in the structure. ruling politics and as a result, weakening the institutionalization of the exercise of political power and intensifying political corruption.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political power
  • political structure
  • rule of law
  • political corruption
  • political institutionalism
  • Islamic Republic of Iran
1_ انصاری، باقر (1386)، حقوق ارتباط جمعی، تهران، انتشارات سمت.
2_ پیترز، گای‌ (١٣٨٦‌) نظریة نهادگرایی در علم سـیاست، تـرجمة: فرشاد مؤمنی و فریبا مؤمنی، تهران، انتشارات پژوهشـگاه علوم انسانی و فرهنگ و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
3_ جعفری ندوشن، علی کبر و حسن زارعی (1382)، تجدیدنظرهای چندگانه در قانون اساسی، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
4_ چلبی، آزاده (1396)، فساد و مقبولیت قانون از منظر جامعه شناسی حقوق، تهران، نشر نی.
5_ حجاریان، سعید (1379)، جمهوریت؛ افسون زدایی از قدرت، تهران، انتشارات طرح نو.
6_ حسینی‌زاده، سیدمحمدعلی (1395)، اسلام سیاسی در ایران، تهران، انتشارات دانشگاه مفید.
7_ خالقی، علی (1385)، مشروعیت قدرت از دیدگاه امام خمینی، تهران، انتشارات چاپ و نشر عروج.
8_ دادگر، حسن و غلامعلی معصومی نیا (1382)، فسادمالی، تهران، انتشارات کانون اندیشه جوان.
9_ ربیعی، علی (1383)، زنده باد فساد: جامعه شناسی سیاسی فساد در دولت‌های جهان سوم، تهران، انتشارات موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
10_ رکابیان، رشید حمیدرضا داودی، مهرداد عله‌پور (1398)، نقش و جایگاه مجلس شورای اسلامی در حاکمیت قانون و اجرای صحیح آن، تهران، انتشارات گنجور.
11_ روابط عمومی ‌دفتر تحکیم ‌وحدت (1378)، نظارت استصوابی، تهران، انتشارات نشر افکار.
12_ زال پور، غلامرضا و همکاران (1381)، بازشناسی عارضه فساد مالی، ماهیت، گونه‌ها، پیامدها و آموزه‌های تجربی، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی.
13_ سریع القلم، محمود (1386)، فرهنگ سیاسی ایران، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
14_ سلطانی، سیدناصر (1399)، اسناد قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مقالات و یادداشت های روزنامه‌ها و مجله‌ها (دی ماه 57 تا مرداد 58)، تهران، شرکت سهامی انتشار.
15_ عبدی، عباس و خلیلی، اسماعیل (1389)، معمای حاکمیت قانون در ایران، تهران، انتشارات طرح نو.
16_ عـجم اوغـلو، دارون و جیمـز رابینسون (1390)، کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند، ترجمه محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی پور، تهران، انتشارات روزنه.
17_ عسگری، محمد (1386)، تحلیل حقوقی جایگاه مجلس خبرگان رهبری به انضمام مجموعه قوانین و مقررات حاکم و نقد و بررسی آن، تهران، انتشارات چاپار.
18_ عمید زنجانی، عباسعلی و ابراهیم موسی‌زاده (1389)، نظارت بر اعمال حکومت و عدالت اداری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
19_ فارسون، سمیح، مهرداد مشایخی (1379)، فرهنگ سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، ترجمه معصومه خالقی، تهران، انتشارات مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
20_ قلی پور، آرین (1386)، نهادها و ساختارها (اکولوژی نهادی سازمآن‌هاتهران، انتشارات سمت.
21_ کواکبیان، مصطفی (1370)، دموکراسی در نظام ولایت فقیه، تهران، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
22_ گل محمدی، احمد (1394)، چیستی، تحول، و چشم‌انداز دولت‌، تهران، انتشارات نی.
23_ گل محمدی، احمد (1395)، تاریخ سیاسی، تهران، انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام.
24_ میرزایی، سید امین امیر باقری ‌فرد (1398)، تاثیر مراجع متعدد قانونگذاری بر تحقق حاکمیت قانون، تهران، انتشارات فانوس دنیا.
25_ نورث. داگلاس (1377)، نهادها، تغییرات نهادی و عملکرد اقتصادی، مترجم محمدرضا معینی، تهران، انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
26_ نورث. داگلاس و همکاران (1395)، خشونت و نظم‌های اجتماعی، مترجمین جعفر خیرخواهان و رضا مجیدزاده، تهران، انتشارات روزنه.
27_ هیوود، پل (1381)، فساد سیاسی، ترجمه: قاسم بنی هاشمی و محمد طاهری، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
28_خلیلی، محسن (1401)، هزارتوی قانون اساسی، انتشارات میزان.
29_ دوگراف، خیالت و همکاران (1394)، چشم اندازهای نظری فساد، ترجمه هانیه هژبرالساداتی و همکاران، تهران: نشر آگه.
30_ عظیمی، حسین (1389)، مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران، تهران، نشر نی.
31_ فرج پور، مجید (1383)، فقر، فساد و تبعیض: موانع توسعه در ایران، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا.
32_ نژندی منش، هیبت الله (1393)، چالش‌های فراروی مبارزه با فساد در حقوق بین المللی، مجموعه مقالات کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با فساد، تهران، انتشارات میزان.
33_ ازغندی، علیرضا و دلاور، ابوذر (1389)، «نقش فرهنگ سیاسی نخبگان حاکم در سقوط محمدرضا شاه: بررسی موردی نخست وزیری امیرعباس هویدا از بهمن 1343 تا مرداد 1356»، رهیافت‌های سیاسی و بین المللی، شماره 23، صص 51_76.
34_ اسماعیلی، حمیدرضا (1388)، «فرهنگ سیاسی هیات حاکم در دوره پهلوی»، نشریه مطالعات تاریخی، سال ششم، شماره 26، صص 26_65.
35_ بشیریه، حسین (1375)، «ایدئولوژی و فرهنگ سیاسی گروه‌های حاکم در دوره پهلوی»، مجله نقد و نظر، شماره 3 و4، صص 74_85.
36_ حسینی زاده، سیدمحمدعلی (1391)، «از نهادگرایی تا گفتمان درآمدی بر کاربرد نظریه‌های نهادگرایی درعلوم سیاسی»، نشریه علوم سیاسی، دانشگاه باقر العلوم قم، سال پانزدهم، شماره 60، صص 83_109.
37_ دلاور، ابوذر (1387)، «فرهنگ سیاسی نخبگان حاکم در دوره پهلوی دوم»، فصلنامه گفتگو، شماره 52، صص 111_123.
38_ دوست محمدی، احمد محمدمهدی باباپور (1390)، «مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ زمینه‌های پیدایش، منازعات گفتمانی و قانونمندی»، مجله سیاست، دوره ۴۱، شماره ۱، صص 97 – 114.
39_ راجی، سید محمدهادی و محمدامین ابریشمی راد (1397)، «تأملی بر حدود صلاحیت مجمع تشخیص مصلحت نظام در تأیید مصوبات مغایر با قانون اساسی»، مجله مطالعات حقوق عمومی، دوره ۴۸، شماره ۳، صص 507-523.
40_ زارعی، محمدحسین، سید محمد حسینی و محمد نجفی کلیانی (1398)، «شورای عالی انقلاب فرهنگی در ترازوی استقلال قوا»، مجله مطالعات حقوقی، دوره یازدهم، شماره 3، صص 105_141.
41_ طالبان، محمد رضا (1387)، «تاملی بر تکنیک ردیابی فرآیند در مطالعات انقلاب اسلامی ایران»، فصلنامه علمى پژوهشى متین، شماره 40، صص 91_116.
42_ گل‌‌محمدی، احمد (1392)، «آسیب‌‌شناسی دولت در ایران در دوره پهلوی: فساد سیاسی به روایت اسناد»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هشتم، شماره دوم، صص 49_78.
43_ ملک افصلی اردکانی، محسن (1390)، «حکم حکومتی در قانون اساسی و جایگاه آن در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مجله حکومت اسلامی، شماره62، صص 51_74.
44_ هاجسون، جفری (١٣٨٩) «رویکرد اقتصاد‌ نهادی‌ و ماهیت نهادها»، ترجمه: مـحمود مـتوسلی، مصـطفی سـمیعی نسـب، محمود مشهدی احمد و علی نیکونسبتی، در: اقتصاد نـهادی: پیشـگامان نهادگرایی که علم اقتصاد را متحول کردند، تهران: انتشارات دانـشگاه امـام صادق‌.
45_ افشار، زین العابدین ودیگران (1397)، فرایند شکل گیری فساد در ایران بعد از انقلاب، دوفصلنامه جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، سال هفتم، شماره دوم، صص 1_34.
46_ بهروزی، محمد و دیگران (1398)، بررسی رابطه شاخص‌های کیفیت و حاکمیت قانون و کنترل فساد بر شاخص رفاه لگاتوم، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، سال 22، شماره 85، صص 125_150.
47_ دانایی فرد، حسن و همکاران (1394)، واکاوی و تحلیل تبعات سیاست زدگی بروکراسی در نظام‌های سیاسی، مجله اندیشه مدیریت راهبردی، دوره 9، شماره 2، صص 57_86.
48_ دین پرست، فائز، ساعی، علی (1391)، دولت رانتیر و سیاستگذاری توسعه: تحلیل موانع توسعه اقتصاد ملی در ایران 1368_1384، مجله جامعه شناسی تاریخی، شماره 4، صص 46_86.
49_ شریف بجستانی، نیلوفر (1385)، اجرای موازین حقوق بشر مناسب ترین راه در مبارزه با فساد اداری، دوماهنامه حقوق عمومی، شماره 2، صص 64_ 70.
50_ صادقی، محمدرضا و همکاران (1396)، فهم سیاست زدگی بروکراسی: مطالعه تطبیقی کیفیت، فرایندها و پیامدهای آن در مدیریت دولتی، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال ششم، شماره 22، صص 97_115.
51_ غمامی، محمدمهدی، قاسمی، محمدرضا (1396)، نقاط شروع مبارزه با فساد ورویکرد نشانگانی، دانش حسابرسی، دوره 17، شماره 69، 151_172.
52_ فلاحی، محمد علی و دیگران (1393)، رانت منابع طبیعی و فساد در کشورهای عضو اوپک: کاربرد الگوی داده‌های تابلویی، پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، شماره 3، صص 195_227.
53_ فیضی، ینگجه و دیگران (1394)، تاثیر رانت منابع طبیعی بر شاخص کنترل فساد در کشورهای منتخب، کنفرانس بین المللی مدیریت و اقتصاد و حسابداری و علوم تربیتی، دوره اول.
54_ کمالی، یحیی (1392)، تاثیر شفافیت اقتصادی در پیشگیری و مبارزه با فساد اقتصادی، گزارش پژوهشی، شماره 49، صص 1_31.
55_ مومنی، فرشاد و شیما حاجی نوروزی (1396)، اقتصاد سیاسی خصوصی سازی همراه با فساد، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، سال 17، شماره 67، صص 221_252.
56_ مومنی، فرشاد و مستوره فطرس (1389)، اقتصاد سیاسی فساد: رانت منابع، دموکراسی و فساد، فصلنامه جامعه و اقتصاد، شماره 7، صص 147_163.
57_ نواده توپچی، حسین و ایمان میرزازاده (1401)، تاثیر حقوق بشر در مبارزه با فساد، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 52، شماره 2، صص 835_856.
58_ جوان آراسته، حسین (1388)، گزینش رهبر و نظارت بر او در نظام جمهوری اسلامی ایران، رساله دکتری، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
59_ جهانی، قاسم (1386)، جایگاه سیاست‌‌های کلی نظام در جمهوری اسلامی ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
60_ دلاوری، ابوالفضل (1378)، بررسی ریشه‌های خشونت سیاسی و بی ثباتی سیاسی در ایران، رساله دکتری، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
61_ سروانی، علی اکبر (1383)، بررسی مقایسه‌ای فرهنگ سیاسی نخبگان مذهبی در قبال نظام سلطنتی ایران سال‌های 1332 تا 1357، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
62_ ملکان، مجید (1376)، فرهنگ سیاسی نخبگان حاکم و کثرت گرایی سیاسی در ایران طی سال‌های 1332 تا 1357، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق (ع).
63_ میری، محمد (1374)، تاثیر ساختار نظام سیاسی بر فرهنگ سیاسی مردم ایران با تاکید بر  1332 تا 1367، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
1_ Bell, D. (1988) The End of Ideology: On the Exhaustion of Political Ideas in the Fifties (with‌ a new‌ afterword‌), Cambridge, MA: Harvard University Press‌.
2_ Bradley, Megan (2007), Political Islam, Political Institution and Civil Society in Iran, International Development Research Centre (IDRC).
3_ Easton, David  (1953), The Political System: An Inquiry into the State of Political Science, 2nd ed. Alfred A. Knopf.
4_ Knight, Jack (1992) Institutions and social conflict, Cambridge: Cambridge University Press.
5_ Steinmo, Sven and Kathleen Thelen and Frank Longstreth (1992) Structuring Politics: Historical Institutionalism in Comparative Analysis, New York: Cambridge University Press.
6_ Ikbal, J. (2017). The dynamic relationship between oil rent corruption and political stability: an empirical study on determined sample of African countries, proceeding of seven European Academic Research on Global Business, Economic, Finance and Banking, ISBN: 978-1-943579-46-4, Zurikh, Switzerland.
7_ Lambsdorff, J. G. (2007), “The institutional Economics of Corruption and Reform: Theory, Evidence and Policy”, Cambridge University Press.
8_ Arezki, R., & Bruckner, M.(2011). Oil rents, corruption, and state stability: evidence from panel data regressions. Research Paper, No. 2011-07: 1-27.
9_ Arezki, R., & Gylfason, T. (2013). Resource rents, democracy, corruption and confilict: Evidence from Sub-Saharan Africa. Journal of African Economics, Center for the Study of African Economies (CSAE), 22(4): 552-569.
10_ Bhattocharyya, S., & Holder, D. (2010). Natural resource, democracy and corruption, European Economic Review, 54(4): 608-621.
11_ Di tella, R. Braun, M. (2014). Inflation, Inflation Variability, and Corruption, Economics and Politics. Blackwell Publishing, 1, 77-100, 03.
12_ Friedman, Thomas L. 2006. “The First Law of Petropolitics”. Foreign Policy. No. 154. pp. 21-36.
13_ Gathii, James (2009), “Defining the relationship between human rights and corruption”, University of Pennsylvania Journal of International Law, Vol. 31, No.1, pp. 125-202.
14_ Okada, K., & Samerh, S. (2017). Corruption and natural resource rent: Evidence from quantile regression. Applied Economics Letters, 24(20): 1490-1493.
15_ Sharifi Tarazkoohi, Hossein & Modarres Sabzevari, Sasan (2014), "Strengthening anti-corruption frameworks through the development of good governance standards", Proceedings of the United Nations Convention against Corruption, Mizan Publications, Tehran, pp. 99-115.