تحلیل نسبت قدرت دولت و جامعه با گذار به دموکراسی؛ مطالعه موردی جنبش مشروطیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

نظریه‌های‌گذار به دموکراسی در دهه‌های گذشته توسعه سیاسی و اقتصادی را حرکتی می‌دانند که با روشنگری آغاز شده سپس ناگزیر به پیشرفت و آزادی خواهد انجامید. نظریه‌های متأخر و به‌طور ویژه سنت توسعه پژوهی دارون عجم اوغلو و جیمز‌ای. رابینسون با تأکید بر سیاست، اقتصاد و تاریخ؛ نشان داده‌اند که در ‌گذار به دموکراسی امر جبری وجود ندارد بلکه تعادلی کاملاً بی‌ثبات است که باید مرتباً از آن حفاظت شود. سؤال پژوهش این است: رابطۀ قدرت دولت و جامعه در دوره مشروطه چگونه بوده است و نسبت آن با‌ گذار به دموکراسی چیست؟ پاسخ موقت به این پرسش چنین است: جنبش مشروطه باعث کاهش قدرت شاه شد و مقدمات پیشرفت جامعه و نهاد‌های میانی به عنوان یکی از پایه‌های‌گذار به دموکراسی فراهم آمد. تحت انقیاد قفس هنجار‌ها و تضعیف ظرفیت دولت به‌عنوان پایۀ دیگر ‌گذار به دموکراسی، قدرتمند شدن هم‌زمان جامعه و دولت و برآمدن لویاتان مقید به‌عنوان نقطه بهینه‌گذار به دموکراسی رخ نداد و ایران از دالان آزادی به بیرون پرتاب شد. روش این پژوهش، جامعه‌شناسی تاریخی - تبیینی است و داده‌های آن از طریق مطالعات کتابخانه‌ای - اسنادی گردآوری شده است و در چارچوب نظریه عجم اوغلو و رابینسون بررسی و تحلیل شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the power of the state and society with the transition to democracy: a case study of the constitutional movement

نویسندگان [English]

  • Reza Sarhaddi 1
  • Mehdi Najafzadeh 2
1 Postdoctoral Researcher, Department of Political Science, Faculty of Law and Political Science, Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor, Department of Political Science, Faculty of Law and Political Science, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The theories of the transition to democracy in the past decades consider political and economic development as a movement that started with enlightenment and then will inevitably lead to prosperity and progress. This is almost moving in a dogmatic way to realize liberty for all the countries of the world. Late theories and especially the development research Approach of Daron Acemoglu and James A. Robinson with an emphasis on politics, economics and history; They have shown that there is no coercion in the transition to democracy, but a completely unstable balance that must be constantly protected. The research question is: How was the relationship between the power of the state and the society in the constitutionalism and what is its relationship with the transition to democracy? in constitutionalism, the power of the Shah Decreased and provided for the development of society as one of the foundations of the transition to democracy. Under the subjugation of the cage of norms and the weakening of the state's capacity as another basis for the transition to democracy, the synchronic strengthening of society and the state and the rise of the Shackled Leviathan as the Equilibrium of transition to democracy did not happen, and Iran was thrown out of the narrow corridor of liberty. The method of this research is historical-explanatory sociology, and its data has been collected through library-documentary studies and analyzed in the framework of Acemoglu and Robinson 's theory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • constitutionalism
  • transition to democracy
  • state capacity
  • society capacity
  • cage of norms
آبراهامیان، یرواند (1384). ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی. چاپ یازدهم. تهران: نشر نی.
ادیب زاده، مجید (1389). مدرنیتۀ زایا و تفکر عقیم. تهران: انتشارات ققنوس.
ازغندی، علیرضا (1385). درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی معاصر ایران. تهران: نشر قومس.
استوار، مجید (1396). گذار به دموکراسی در ایران با تأکید بر نقش نخبگان حاکم. دولت پژوهی. 11.
اشرف، احمد و بنوعزیزی، علی (1388). طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران. ترجمه سهیلا ترابی فارسانی. چاپ دوم. تهران: نیلوفر.
انصاری، مهدی (1376). شیخ فضل‌الله نوری و مشروطیت. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
بشیریه، حسین (1375). ایدئولوژی و فرهنگ سیاسی گروه‌های حاکم در دوره پهلوی. نقد و نظر، 2 (3 و 4)، صص 74-84.
بشیریه، حسین (1384). گذار به دموکراسی. تهران: نگاه معاصر.
بشیریه، حسین (1384). موانع توسعه سیاسی در ایران. چاپ پنجم، تهران: گام نو.
ترابی، سهیلا (1372). خواست­های تجار و پاسخ مشروطیت به آن. مجله سیاسی- اقتصادی. 67 و 68.
تنکابنی، حمید (1389). تحلیلی بر مناسبات تولیدی و نوع مالکیت در ایران و تأثیرات آن بر دیوانسالاری عصر قاجار. اقتصاد تطبیقی. 1.
حائری، عبدالهادی (1381). تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق. چاپ سوم. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
حیدری، آرش (1399). واژگونه خوانیِ استبداد ایرانی. چاپ دوم. تهران: مانیا هنر.
خازنی، آرش (1400). پیرامون مشروطه: سه مقاله درباره‌ی ولایات و مرکزگرایی. ترجمه مارال لطیفی، مراد روحی، ابراهیم توفیق و سید مهدی یوسفی. تهران: گام نو.
خلیلی، محسن (1399). بازی تاج‌وتختِ کرونا؛ آموزه ای برای سیاست ورزی ایرانی. پژوهشنامه علوم سیاسی. 58.
رحیمی، علیرضا (1396). کشاکش دموکراسی و امنیت ملی در ایران (۱۲۸۵ تا 1392 ش). تهران: جامعه شناسان.
رزاقی، سهراب (1375). مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی ما، نقد و نظر. 2 (7و8).
رهبری، مهدی (1388). انقلاب مشروطه و رویارویی ایرانیان با چهره ژانوسی تجدد (پژوهشی در باب شکل‌گیری نخستین جریان‌های فکری و سیاسی در ایران). فصلنامه سیاست. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. 9.
روزنامه جنوب. 30 رمضان 1329. 35. ص 6.
روستو، والت (1388). مراحل رشد اقتصادی. ترجمه مهدی تقوی و شعله باقری. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات.
رئیس نیا، رحیم (1377). آخرین سنگر آزادی: مجموعه مقالات میر جعفر پیشه‌وری در روزنامه حقیقت، ارگان اتحادیه عمومی کارگران ایران ۱۳۰۱-۱۳۰۰. تهران: موسسه نشر و پژوهش شیرازه.
زرگری نژاد، غلامحسین (1374). رسائل مشروطیت. تهران: کویر.
زرگری نژاد، غلامحسین (1398). سیاست‌نامه‌های قاجاری: سی‌ویک اندرزنامه سیاسی عصر قاجار، جلد 4، چاپ دوم، تهران: نگارستان اندیشه.
ساعی، احمد، اکبر زاده، فریدون (1388). بررسی تئوریک نقش طبقه متوسط جدید در تحقق گذار به دموکراسی در جنبش ملی نفت. تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری. 1.
سرحدی قهری، رضا، نجف زاده، مهدی، اطهری ، سید حسین و منشادی، مرتضی (1398). در آیینه غرب و عبور از مَنِ نامتناهی؛ بررسی چگونگی رویارویی نخستین قانون‌گذاران ایرانی با غیرِ غربی در مذاکرات نخستین مجلس شورای ملی مشروطیت. پژوهشنامه علوم سیاسی. 15 (57).
سعیدی نژاد، حمیدرضا و ویسی، زینب (1390). گفتمان مشروطیت و تأثیر آن بر روابط خارجی ایران (1285-1299). دانشنامه حقوق و سیاست. 15.
سمیعی، محمد (1397). نبرد قدرت در ایران: چرا و چگونه روحانیت برنده شد؟. چاپ دوم. تهران: نشر نی.
سیونگ یو، دال (1381). فرهنگ سیاسی و توسعه سیاسی: مطالعه تطبیقی ایران و کره جنوبی. تهران: انتشارات خانه سبز.
شوستر، مورگان (1389). اختناق ایران. ترجمه حسن افشار. چاپ سوم. تهران: ماهی.
شوکت، حمید (1386). در تیرس حادثه: زندگی سیاسی قوام‌السلطنه. چاپ دوم. تهران: نشر اختران.
صالحی، نصرالله (1387). اندیشه تجدد و ترقی در عصر بحران (1339 - 1327/1299- ۱۲۸۸). تهران: طهوری.
صیامی‌دودران، زهرا (1382). چرا صنعتی نشدیم؟ (بررسی تاریخی موانع توسعه صنعت در ایران). تهران: امیرکبیر.
عجم اوغلو، دارون، رابینسون، جیمز (1390). ریشه‌های اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی. ترجمه جعفر خیرخواهان و علی سرزعیم. تهران: انتشارات کویر.
عجم اوغلو، دارون، رابینسون، جیمز (1394). چرا ملت ها شکست می خورند؟: ریشه های قدرت، ثروت و فقر. ترجمه محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی پور. تهران: انتشارات روزنه.
عجم اوغلو، دارون، رابینسون، جیمز (1399). راه باریک آزادی. ترجمه سید علیرضا بهشتی شیرازی و جعفر خیرخواهان. تهران: انتشارات روزنه.
غنی نژاد، موسی (1396). اقتصاد و دولت در ایران. تهران: دنیای اقتصاد.
فاضلی، محمد (1389). بنیان‌های ساختاری تحکیم دموکراسی: تجربه‌ی دموکراسی در ایران، ترکیه و کره‌ی جنوبی، تهران: کندوکاو.
فلور، ویلم (1366). جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار. دو جلد. ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: انتشارات توس.
قاضی مرادی، حسن (1395). استبداد در ایران. چاپ هفتم. تهران: نشر اختران.
کاتوزیان، همایون (1379). دولت و جامعه در ایران (انقراض قاجار و استقرار پهلوی). تهران: مرکز.
کافی، مجید (1393). جامعه شناسی تاریخی (مبانی، مفاهیم و نظریه ها). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کمالی، مسعود (1381). جامعه مدنی، دولت و نوسازی در ایران. ترجمه کمال پولادی. تهران: باز.
لرنر، دانیل (1383). گذر جامعه سنتی: نوسازی خاورمیانه. ترجمه غلامرضا خواجه سروی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
لمتون، ا. ک. س (1362). مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهر امیری. چاپ سوم. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
لوییس، پل (1388). دموکراسی در جوامع مدرن. ترجمه حسن مرتضوی. تهران: آگه.
لیپست، سیمور مارتین (1400). انسان سیاسی: مبانی اجتماعی علم سیاست. ترجمه فریبرز مجیدی. تهران: سمت.
مارتین، ونسا (1394). دوران قاجار: چانه‌زنی، اعتراض و دولت در ایران قرن نوزدهم. چاپ دوم. تهران: نشر اختران.
مارتین، ونسا (1398). ایران بین ناسیونالیسمِ اسلامی و سکولاریسم. ترجمه محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی.
مجله کاوه (1921). سال دوم، شماره 9، ص 2.
مور، برینگتن (1369). ریشه های اجتماعی دیکتاتوری و دموکراسی؛ (نقش ارباب و دهقان در پیدایش جهان نو). ترجمه حسین بشیریه. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
میرزا صالح، غلامحسین (1384). مذاکرات مجلس اول: 1326 - 1324 توسعه سیاسی ایران در ورطه سیاست بین‌الملل. تهران: مازیار.
نجف زاده، مهدی (1397). جابه‌جایی دو انقلاب (چرخش‌های امر دینی در جامعه ایرانی). چاپ دوم. تهران: انتشارات تیسا.
نقیب زاده، احمد (1379). دولت رضاشاه و نظام ایلی. تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
ه‍ان‍ت‍ی‍ن‍گ‍ت‍ون‌‏‫، س‍ام‍وئ‍ل‌ (1370). س‍ام‍ان‌ س‍ی‍اس‍ی‌ در ج‍وام‍ع‌ دس‍ت‍خ‍وش‌ دگ‍رگ‍ون‍ی‌. ترجمه م‍ح‍س‍ن‌ ث‍لاث‍ی‌. تهران: علم.
یزدانی، سهراب (1401). روستاییان و مشروطیت ایران. تهران: نشر ماهی.
Bicchieri, C. (2006). The Grammar of Society: The Nature and Dynamics of Social Norms. Cambridge: Cambridge University Press.
Centeno, M. Á., & Ferraro, A. E. (2013). Paper leviathans: Historical legacies and state strength in contemporary Latin America and Spain. Republics of the Possible, pp. 399-416. http://dx.doi.org/10.1017/CBO9781139342667.025
Ebrahim Nejad, H (1999). Pouvoir et succession en Iran: les premiers Qâjâr, 1726–1834. Paris: Harmattan.
Fishman, R. M. (2017). How Civil Society Matters in Democratization: Setting the Boundaries of Post-Transition Political Inclusion. Comparative Politics, 49(3), 391–409, doi:10.5129/001041517820934294.
Floor,W. (1992). Change and Development in Judicial System of Qajar Iran (1800-1925), in: E. Bosworth And C. Hillenbrand (eds), Qajar Iran (Political, Social, And Cultural Change). Costa Mesa.
Holcombe, R. G. (2020). Daron Acemoglu and James A. Robinson: the narrow corridor: states, societies, and the fate of liberty. Public Choice. doi:10.1007/s11127-020-00805-6.
Inglehart, R., & Welzel, C. (2003). Political culture and democracy: Analyzing cross-level linkages. Comparative Politics. (36) 1.
Kamrava, Mehran (1993). Politics and Society in the Developing World. Routledge.
Macraild, Donald M. & Taylor, Avram. (2004). Social Theory and Social History. New York: Palgrave Macmillan.
O'Donnell G., Schmitter P. (1986). Transitions from Authoritarian Rule: Tentative Conclusions about Uncertain Democracies. London: Johns Hopkins University Press.
Welles M. Abreu & Ricardo C. Gomes (2021). Shackling the Leviathan: balancing state and society powers against corruption. Public Management Review, DOI: 10.1080/14719037.2021.1893802
Zonis, marvin (1971). The political elite of iran. Prinston university press.
Zurn, C. F. (2002). Deliberative democracy and constitutional review. Law and Philosophy. 21(4/5), 467-542.