پژوهشنامه علوم سیاسی امر ایماژینر و سرشت افسون‌سازِ ایدئولوژی
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشگاه تهران
چکیده
در این مقاله کوشیده‌ایم تا، از چشم‌انداز رویکرد ایماژینر، شرحی از نسبت میان مصلحت عمومی و ایماژِ ایدئولوژی ارائه دهیم. چهارچوب تحلیل ایماژینری که کُرنِلیوس کاستُریادیس مطرح کرده است می‌تواند مبنای نظری مفیدی برای توضیح مناسبات پیچیدۀ اجتماعی-سیاسی باشد که قابل تقلیل به روابط کارکردی نیستند. امر ایماژینر، در اساس، تصویری است که نسبت میان ابژه یا حیثیت برون‌ذات زندگی اجتماعی و سوژه یا حیثیت درون‌ذات آگاهی اعضاءِ جامعه را ممکن می‌سازد؛ به‌عبارتی، امر ایماژینر اجتماعی را می‌توان صورتی از آگاهی بلاواسطه یک اجتماع انسانی دانست. در این مقاله، ذیل شرحی که از نهاد ایماژینر جامعه و تفسیری که از فقراتی از مفهوم امر ایماژینر کاستُریادیس آوردیم، در پی آن بوده‌ایم که تبیینی از سرشت افسون‌ساز ایدئولوژی ارائه دهیم. امر ایماژینر، که بنیاد آگاهی اجتماع می‌تواند باشد، دارای دو وجه است: یکی وجه آفرینندگی و دیگری وجه اختفاء. اولی مبنای تأسیس و رهایی‌بخشی و شرط امکان خودآیینی است و دومی تصویر کاذبی است که، با پنهان ساختن قوۀ خلاقیت انسان در جامعه و واقعیت مناسبات اجتماعی-سیاسی، منشاء امور اجتماعی را به منبعی بیرونی نسبت می‌دهد موجب تفوق اصل «دگرآیینی» می‌شود. چنان‌که استدلال کرده‌ایم،اگر مصلحت عمومی،به‌عنوان امر ایماژینرِ وحدت‌بخشِ شهروندانِ آزادِ یک دولت، ناظر بر وجه خلّاق امر ایماژینری باشد که متضمّن آگاهی از حقوق و آزادی‌های فردی در عین تأمین منافع ملّی است، ایماژ ایدئولوژی ناظر بر وجه کاذب امر ایماژینر است که امر جزئی یا منافع خصوصی را جای امر کلی و منافع عمومی قالب می‌کند. ایدئولوژی صورت ایماژینرِ افسون‌سازی که، با قلب واقعیت زندگی در تصویری کاذب، افراد جامعه را مریدانی می‌خواهد و منابع عمومی را ابزارهایی در خدمت مقاصد سیاسی و حفظ یا تصاحب ابزار سلطه می‌داند. با تعریف کاستریادیس، ایدئولوژی عبارت است از «مجموعه‌ای از ایده‌ها که در ارتباط با واقعیت‌اند اما نه برای آشکار ساختن و تغییر آن، بلکه به‌منظور پنهان کردن و توجیه آن در امر ایماژینری که مردم را ملزم به گفتن یک چیز و ظاهر شدنِ یکسانِ با دیگران می‌کند».
کلیدواژه‌ها
)