چارچوبه‌های معرفتی- روشی نواندیشی اسلامی در نگرش به حقوق سیاسی و اجتماعی زنان (مورد مطالعه محسن کدیور و محمد مجتهد شبستری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

2 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

چکیده

در طول بیش از هزار سال، برداشت سنّتی از اسلام با تکیه بر میراث کهن و سِتَبر دینی، سیما، هویت و حقوق زنان را در جوامع اسلامی حول مفاهیم نابرابری ذاتی بین زن و مرد، تأکید بر نقش طبیعی زنان و بدبینی نسبت به حضور آنان در عرصه اجتماع و سیاست تفسیر نموده است. تغییرات سریع در شرایط زیست جوامع اسلامینیازها و خواسته‌های جدیدی را طرح نموده که چارچوبه معرفتی- روشی و نیز سازوکارهای مورد استفاده این خوانش از اسلام، تکافوی پاسخگوئی به این نیازها را ندارد و نمی‌تواند گِرهی از مشکلات و نیازهای روزافزون زنان باز نماید و گشایشی در تلائم حقوق آنان با موازین حقوق بشر جدید ایجاد کند. در پی این ناکامی و به دنبال بحران هویتی که جوامع اسلامی در نتیجه رویاروئی با مدرنیته غربی به آن گرفتار شدند، گروهی از نواندیشان مسلمان با تمسّک به مبانی اسلامی و متأثر از جنبه‌های مثبت تجدّد غربی، دست‌اندرکار بازتفسیر اصول و احکام شرع شدند و خوانش جدیدی از اسلام را در قالب اصلاح و احیاء فکر دینی ارائه نمودند. این مقاله در پی آن است که دریابد سیما، هویت و جایگاه حقوقی زنان در مبانی فکری- معرفتی نواندیشی اسلامی چگونه بازتاب یافته، چارچوبه‌های معرفتی آن در نگرش به حقوق سیاسی و اجتماعی زنان چه می‌باشد و تفاوت آن با رقیب سنّتی‌ا‌ش چیست. فرض ما بر این است که رویکرد نواندیشی اسلامی با بهره‌گیری از دستاوردهای معرفتی جدید، نگاهی انسان‌مدارانه به زن دارد و با عبور از تقسیمات جنسیّتی، سعی دارد سیما و هویت زن را بر اساس نشانه‌هایی چون اخلاق، عدالت، عرف‌گرایی، تأویل‌گرایی نصوص‌دینی و تغییر بر اساس مقتضیات زمان ترسیم نماید و این امر به صورت بالقوه توانایی لازم جهت تحول بنیادی در حقوق زنان و در تلائم با موازین جدید حقوق بشری جدید را دارد. تأکید ما در این مقاله بر آراء دو نفر از نواندیشان مسلمان ایرانی معاصر، یعنی محمد مجتهدشبستری و محسن کدیور است. پژوهش حاضر از نوع کیفی و اسنادی است و گردآوری داده‌ها به شیوه فیش‌برداری از اسناد، کتب، مقالات و سایت‌های اینترنتی صورت گرفته و سعی شده در تحلیل داده‌ها از روش هرمنوتیکی تلفیقی متن‌گرا و زمینه‌گرا استفاده شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

THE COGNITIVE AND METHODOLOGICAL FRAMEWORKS OF ISLAMIC INTELLECTUALS ON WOMEN’S SOCIO-POLITICAL RIGHTS (Case study: Mohsen Kadivar and Mohammad Mojtahed Shabestari)

نویسندگان [English]

  • Neda Hajivosough 1
  • Ali Asghar Davoodi 2
1 Islamic Azad University Central Tehran Branch
2 political sciences department,law& political sciences faculty mashhsd Islamic azad university
چکیده [English]

More than thousand years, the traditional understanding of Islam, based on its ancient and huge religious heritage, has interpreted the appearance, identity and rights of women in Islamic communities around the concepts of inherent inequality between men and women with the emphasis on the natural role of women and their pessimism about women’s presence in the social and political arenas. Rapid changes in the life conditions of the Islamic communities have created new needs and demands that this cognitive and methodological framework and the mechanisms used in this reading of Islam do not address these needs and could not open up a section of the growing problems and needs of women corresponding their rights with the new human rights standards. Following this failure and the identity crisis that Islamic societies have encountered as a result of confrontation with western modernity, a group of Muslims who believe in Islamic principles and influenced by the positive aspects of western modernization, began to re-interpret the principles and rules of the Shari'a, offering a new reading of Islam in the form of reforming and resuscitation of religious thought. This article seeks to recognize how the appearance, identity and legal stand of women is reflected in the rational- epistemological foundations of Islamic intellectualism, and what the epistemological frameworks of this attitude are on the women’s political and social rights and what differences it has with its traditional rival. Our assumption is that Islamic intellectualism approach taking advantage of the new epistemological achievements has a humanistic view on woman trying to depict the appearance and identity of woman according to the morality, justice, conventionality, interpretation of religious texts and its shift according to the time requirements. This issue has potentially the required ability to produce fundamental changes in the women’s rights and in accordance with the new standards of human rights. Our emphasis in this article is based on the views of two most influential contemporary Iranian Muslim intellectuals, Mohammad Mujtahid Shabestari and Mohsen Kadivar. This study is a documentary research and data collection is done in a way of scanning documents, books, essays and websites. To analyze the data, the researchers have used a combination of literal and grounded hermeneutic method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Woman's Rights
  • Islamic Intellectualism
  • Religious Cognition
  • Historicism
  • Equitable Justice
  • Fundamental Equality
ابوزید، نصر حامد (1397) دایره‌های ترس: زنان در گفتمان دینی، ترجمه ادریس امینی، تهران: نگاه معاصر.
احمد، لیلا (1394) زن و جنسیت در اسلام: ریشه‌های جدال امروزی، ترجمه فاطمه صادقی، تهران: نشر نگاه معاصر.
امین، قاسم (1386) زن امروز،ترجمه مهذب، تهران: چاپ‌خانه مرکزی.
پزشکی، محمد (1387) صورت‌بندی مطالعات زنان در جهان اسلام، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1369) زن در آینه جلال و جمال، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
سروش دباغ (5/10/1394) «رفرم دینی و فرایند دموکراتیزاسیون»، سایت رادیو زمانه.
https://www.radiozamaneh.com
سروش، عبدالکریم (1370) رازداری، روشنفکری و دین‌داری، تهران: نشر صراط.
سروش، عبدالکریم (1392) تجربه نبوی، تهران: موسسه فرهنگی صراط.
صدری، محمود (7/8/1395) «نواندیشی دینی در منظر رسالت روشنفکری»، سایت رادیو زمانه.
https://www.radiozamaneh.com
طباطبائی، محمد حسین (1391) المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: بوستان کتاب.
طباطبائی، هادی (1397) حدیث نواندیشان دینی، تهران: کویر.
علیجانی، رضا (1379) نوگرائی دینی: نگاهی از درون، تهران: یادآوران.
قابل، احمد (1392) احکام بانوان در شریعت محمدی، انتشار در فضای مجازی.
قوام، عبدالعلی، اسدی، مشکات (تابستان 1393) «بررسی تطبیقی جایگاه زن در گفتمان‌های مختلف ایران معاصر»، فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، سال نهم، ش. 23، صص. 39-9.
کار، مهرانگیز (1378) رفع تبعیض از زنان: مقایسه کنوانسیون رفع تبعیض از زنان با قوانین ایران، تهران: نشر قطره.
کدیور، محسن (1386) حق الناس: اسلام و حقوق بشر، تهران: انتشارات کویر.
کدیور، محسن (25/11/1396) «حقوق زنان و نواندیشی دینی»، سایت شخصی.
https://kadivar.com
کدیور، محسن (28/11/1384) «اسلام و مدرنیته: اسلام و حقوق زن»، مصاحبه با شبکه تلوزیون هما.
کدیور، محسن (31/6/1391) «تأملاتی در مسأله حجاب»، سایت شخصی.
https://kadivar.com
کدیور، محسن (اکتبر 2004) «بازخوانی حقوق زنان در اسلام، عدالت مساواتی به جای عدالت استحقاقی»، ارائه شده در: چهارمین سمپوزیوم حقوق زنان در دانشگاه بروکسل، هفتم اکتبر 2004.
کدیور، محسن (بهار1384) «حقوق زنان در آخرت (مطالعه قرآنی کلامی)»، فصلنامه علمی پژوهشی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، شماره 41، ‌‌، صفحه110-89
مجتهدشبستری، محمد (1375) هرمنوتیک، کتاب و سنّت، تهران: چ.دوم، طرح نو.
مجتهدشبستری، محمد (1376) ایمان و آزادی، تهران: چ.دوم، طرح نو.
مجتهدشبستری، محمد (1386) «قرائت نبوی از جهان»، سایت شخصی.
http://mohammadmojtahedshabestari.com
مجتهدشبستری، محمد (1384) تأملاتی در قرائت انسانی از دین، تهران: طرح نو.
مجتهدشبستری، محمد (1386) نقدی بر قرائت رسمی از دین، تهران: چ.دوم، طرح نو.
مجتهدشبستری، محمد (1396) نقد بنیادهای فقه وکلام، فضای مجازی.
مجتهدشبستری، محمد (آبانماه 1378)«زنان،کتابو سنّت»،مجلهزنان،ش. 57 ،سالهشتم.
مجتهدشبستری، محمد (2/4/1387)«مبانی معرفت شناسی زن و نواندیشی دینی»،سخنرانی در: نخستین همایش زن و نواندیشی دینی.
مرنیسی، فاطمه (1380) زنان پرده‌نشین و مردان‌جوشن پوش: برداشتی نوین از حقوق زن در اسلام، ترجمه ملیحه مغازه‌ای، تهران: نشر نی.
مطهری، مرتضی (1361)اسلام و مقتضیات زمان، تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1368)نظام حقوق زن در اسلام، تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1369)مسأله حجاب، تهران: انتشارات صدرا.
منتظری، حسینعلی (1386) حکومت دینی و حقوق انسان، نشر در فضای مجازی.
مهریزی، مهدی (1382) شخصیت و حقوق زن در اسلام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
نصر، حسین (1385) در جستجوی امر قدسی، گفتگوی رامین جهانبگلو با سید حسین نصر، ترجمه سید مصطفی شهرآئینی، تهران:نشر نی.
وسمقی، صدیقه (1387) زن، فقه، اسلام، تهران: صمدیه.
Fazlur Rahman, Islam and Modernity: Transformation of an Intellectual Tradition,
Chicago: The University of Chicago Press, 1984.
Fazlur Rahman, Major Themes of the Qur’an, University of Chicago Press, 2009.
Skinner, Q. (1988) "Meaning and Understanding in the History of Ideas", in: Meaning and Context, Princeton University Press.
Wadud, Amina, Qur’an and Woman: Reading the Sacred Text from a Woman Perspective, New York: Oxford University Press, 1999.