بازاندیشی رابطه تاریخی تحوّلات سیاسی با تحوّلات اقتصادی در ایران (1397-1270)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدیر گروه مطالعات ایران در دانشکده مطالعات جهان؛ دانشگاه تهران

چکیده

مطالعة تاریخ معاصر ایران از ابتدای نهضت تنباکو تا به امروز نشان میدهد که همة تحوّلات بزرگ اقتصادی در کشور، تحوّلات مهم سیاسی را در پی داشتهاند. در این پژوهش، رابطة یکسویه میان اقتصاد و سیاست با روش استقرایی در همة ده مورد تحوّل مهم اقتصادی در این بازة زمانی مورد بررسی قرار میگیرد و برای برقراری ارتباط نظری میان تحوّلات اقتصادی و سیاسی از نظریة محرومیت نسبی استفاده میشود. هماکنون در سال 98، کشور بر اثر تحریمهای یکجانبة امریکا یک بحران اقتصادی بزرگ را تجربه میکند و این بحران اقتصادی، ناگزیر تحوّلات سیاسی را در پی خواهد داشت. هدف از انجام این پژوهش اینست که با مطالعة موارد تاریخی بتوانیم بهترین راه مدیریت تحوّلات سیاسی پیش رو را بیابیم. در پایان، نتیجهگیری میشود که بهترین راه برونرفت از بحرانهای سیاسی استفاده از ابزار دموکراتیک است. همین راه حل بود که کشور را پس از بحران اقتصادی سال 91 نجات داد و پتانسیل ایجاد خشونت را پس از پدیدار شدن محرومیت نسبی در آن سال، با یک رقابت انتخاباتی پرشور که میتوانست نوع نگاه سیاسی کشور را به صورت اساسی تغییر دهد، مهار کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Rethinking the Historical Relationship between Political Transformations and Economic Transformations in Iran (1891-2018)

نویسنده [English]

  • Mohammad Samiei
چکیده [English]

Reviewing Iranian contemporary history from the Tobacco Movement up until now reveals that all great economic transformations in the country were followed by important political transformations. This research using inductive method investigates the one-way relationship between economy and politics in all ten major economic transformations occurred in this period of time. For better understanding the relationship between economic and political transformations the theory of relative deprivation is employed. Now in year 2019 the country is suffering from an important economic crisis because of the unilateral US sanctions, and this crisis too will be inevitably followed by a political transformation. The aim of this research is to enable ourselves to manage such a political transformation based on the historical lessons we learned from history. In the end, it is concluded that the best possible outlet will be using democratic means for overcoming the following political crisis. This same solution was employed to overcome a similar crisis happened in year 2012, and the country was saved from violence because a well-participated presidential election took place in the year after and the public believed that a huge political change was possible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic Transformations
  • Political Transformations
  • Politics and Economy
  • Iranian Contemporary History
آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‏شناسی سیاسی ایران معاصر، ترجمة احمد گل‏محمدی و محمد ابراهیم فتاحی ولیلایی (تهران: نشر نی،1384).
__________ کودتا: کودتای 1332، سازمان سیا و ریشه‏های روابط ایران و ایالات متحده در عصر جدید، ترجمة ناصر زرافشان (تهران: نگاه، 1393).
آدمیت، فریدون، ایدئولوژی نهضت مشروطة ایران (تهران: پیام، 2535).
اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی، روزنامة خاطرات اعتمادالسلطنه: وزیر انطباعات در اواخر دورة ناصری مربوط به سال‏های 1292 تا 1313 هجری قمری، با مقدمه و فهارس از ایرج افشار (تهران: امیرکبیر، 1389).
پایا، علی، «ابهامزدایی از منطق موقعیت»، نامة علوم اجتماعی (شمارة 21، 1382).
پایا، علی، «ابهامزدایی از منطق موقعیت (بخش دوم)»، نامة علوم اجتماعی (شمارة 28، 1385).
سامدلیری، کاظم، «سنجش محرومیت نسبی در نظریه تد رابرت گر»، فصلنامة مطالعات راهبردی (سال 6، شمارة 4، 1382).
سمیعی، محمد، نبرد قدرت در ایران: چرا و چگونه روحانیت برنده شد؟ (تهران: نی، 1397).
__________ «نقش سیاسی توده‌ها در ایران معاصر: بازخوانی و تحلیل تأثیر توده‌ها در تحولات سیاسی»، فصلنامة سیاست (دوره 49، شمارة 2، تابستان 1398).
شریف‏امامی، جعفر، خاطرات جعفر شریف‏امامی، ویراستار: حبیب لاجوردی، طرح تاریخ شفاهی ایران، مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد (تهران: سخن، 1380).
شوکت، حمید، در تیررس حادثه: زندگی سیاسی قوام‏السلطنه (تهران: اختران، 1385).
شوکراس، ویلیام، آخرین سفر شاه، ترجمة عبدالرضا (هوشنگ) مهدوی (تهران: البرز، 1370).
طیرانی، بهروز، «جنگ جهانی دوم، قحطی و واکنش‏های مردمی در قبال آن 24-1320» گنجینة اسناد (بهار 1372، شمارة 9).
عاقلی، باقر، رضاشاه و قشون متحدالشکل (1300-1320 ش) (تهران: نامک، 1377).
عظیمی، فخرالدین، بحران دموکراسی در ایران 1332-1320، ترجمة عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوذری (تهران: آسیم، 1387).
فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی (تهران: اطلاعات، 1382).
کاظم‏زاده، فیروز، روس و انگلیس در ایران 1914-1864: پژوهشی دربارة امپریالیسم، ترجمة منوچهر امیری (تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1371).
گر، تد رابرت، چرا انسانها شورش میکنند، ترجمه علی مرشدیزاده (تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1396).
مکی، حسین، تاریخ بیست‏سالة ایران: کودتای 1299، (تهران: انتشارات علمی، 1374).
ملک‏آرا، عباس‏میرزا، شرح حال عباس‏میرزا ملک‏آراء، به کوشش عبدالحسین نوائی (تهران: بابک، 1361).
موحد، محمدعلی، خواب آشفتة نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران (تهران: کارنامه، 1378).
میلانی، عباس، معمای هویدا (تهران: اختران، 1380).
ناظم الاسلام کرمانی، محمد بن علی، تاریخ بیداری ایرانیان، دو جلد، به اهتمام علی اکبر سعیدی سیرجانی (تهران: نشر پیکان، 1389).
نجاتی، غلامرضا، تاریخ سیاسی بیست و پنج سالة ایران: از کودتا تا انقلاب (تهران: رسا، 1379).
 
Burgoon, Brayan, 'Positional Deprivation and the Economic Roots of Radical Right and Radical Left Voting'presented at Duke University Workshop on Radicalism and Realignment, 20-21 March 2018.
Esfahani, Hadi Salehi and M. Hashem Pesaran, 'The Iranian Economy in the Twentieth Century: A Global Perspective', Iranian Studies (Vol. 42, issue 2, 2009), pp. 177-211.
Farzanegan, Mohammad Reza and Tim Krieger, 'Oil booms and inequality in Iran', Review of Development Economics (Vol. 23, issue 2, May 2019), pp. 830-859.
Grasso, Maria T. et al, 'Relative deprivation and inequalities in social and political activism', Acta Polit (vol. 54, 2019) pp. 398–429.
Gurr, Ted Robert, Why Men Rebel (Princeton: Princeton University Press, 1970).
Peoples, Clayton D., 'Classical and Contemporary Conventional Theories of Social Movements' in Berch Berberoglu (Editor), The Palgrave Handbook of Social Movements, Revolution, and Social Transformation (Cham: Palgrave Macmillan, 2019) pp. 17-34.
Popper, Karl, 'The problem of induction', (1953) http://srbiau.ac.ir/Files/Popper, The Problem of Induction.pdf 
Mudde, Cas and Cristóbal Rovira Kaltwasser, 'Studying Populism in Comparative Perspective: Reflections on the Contemporary and Future Research Agenda', Comparative Political Studies, (Vol. 51(13), 2018), pp.  1667–1693.
Olson, James M. and Neal J. Roese, 'Relative Deprivation and Counterfactual Thinking' in Iain Walker and Heather J. Smith (editors), Relative Deprivation: Specification, Development, and Integration (Cambridge: Cambridge University Press, 2002) pp. 265-287.
Urbanska, K. and Guimond, S., 'Swaying to the Extreme: Group Relative Deprivation Predicts Voting for an Extreme Right Party in the French Presidential Election', International Review of Social Psychology (vol. 31(1): 26, 2018), pp. 1.12.
Walker, Iain and Heather J. Smith, 'Fifty Years of Relative Deprivation Research' in Iain Walker and Heather J. Smith (editors), Relative Deprivation: Specification, Development, and Integration (Cambridge: Cambridge University Press, 2002) pp. 1-9.