تعلیق مشروطیت، وضعیت استثنا؛ کامیابی رضاشاه در کسب سلطنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه فردوسی مشهد

2 عضو هیات علمی

چکیده

قانون اساسیِ مشروطه که در دوران زوال قاجار تدوین شد،‌ به‌عنوان نتیجه مستقیم مشروطیت، نخستین متن حقوق اساسی در تاریخ ایران است. اما علی‌رغمِ مجاهدت‌هایِ مشروطه‌خواهان و عزم آنان برای ابتناء امر سیاسی بر قانون به فاصله کوتاهی مسیر قدرت‌یابی رضاشاه از طریق ایجاد یک وضعیت استثنائی هموار شد. وضعیت استثنا موقعیتی خلاء‌گونه، مبیّنِ نوعی عدمِ تعادل میان امر سیاسی و حقوق عمومی و اهرمی است که به‌واسطه آن دارنده حقِ انحصارِ تصمیم‌گیری، می‌تواند با کنار زدن موانع قانونی و حتی خود قانون، به تمرکز قدرت به نفع خویش اقدام کند. در چنین وضعیت خلاگونه ای رضاشاه موقعیت را برای دستیابی به قدرت مناسب یافت. او که پشتوانه‌ای مشروعیت ساز برای توجیه سلطنت خود نداشت، قانون اساسی را نسخ نکرد، ‌بلکه با اعلام وفاداری خود به این قانون، کوشید با ایجاد یک وضعیت استثنایی زمینه را برای تعلیق و درنتیجه به دست گرفتن قدرت فراهم سازد. با چنین مفروضه‌ای پرسش این نوشتار این است: باوجود قانون اساسی مشروطه، سیرِ صعود سردار سپه به قدرت از وزارت جنگ تا پادشاهی چگونه هموار شد؟ در پاسخ به پرسش پژوهش، این فرضیه مطرح است: سردارسپه با استفاده از وضعیت اضطراریِ ایجادشده، مشروطه سازیِ قدرت سیاسی را به تعلیق کشاند و راه خود را برای رسیدن به سلطنت، سیطره بر حیات سیاسیِ شهروندان و انقیاد آنان هموار کرد. روش این پژوهش، تاریخی – تبینی و داده های آن از طریق مطالعات کتابخانه ای – اسنادی گردآوری شده است و در چارچوب نظریه وضعیت استثنایی آگامبن بررسی و تحلیل شده اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Suspension of constitutionalism, state of exception; Reza Shah's success in gaining the monarchy

نویسندگان [English]

  • seyed morteza hafezi 1
  • vahid sinaee 2
1 Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The constitutional movement, which was drafted during the decline of the Qajar dynasty, as an immediate consequence of constitutionalism, is one of the turning points in the contemporary history of Iran. Despite the struggles of the constitutionalists, the output of the first Iranian constitution was to weaken the idea of monarchy and to pave the way for Reza Shah to gain power by creating an exceptional situation. The state of exception is a vacuum, indicating a kind of imbalance between politics and public and leverage rights. Whereby the holder of the monopoly of decision-making can concentrate power in his favor by removing legal obstacles and even the law itself. In such a situation, Reza Shah found the opportunity to gain the power. He had no legitimizing support to justify his monarchy, not only did he not turn his back on the constitution and abrogate it, but also, by stating his allegiance to the law, he sought to create an exceptional situation to cover the way for the suspension and consequent seizure of power. Thus, the question of this article is: Despite the constitution, how did the rise of Sardar Sepah to power from the Ministry of War to the monarchy go smoothly? It is hypothesized that Sardar Sepah, using the created emergency situation, Suspended the constitutionalizing of political. The method used in this research is descriptive-analytical based on historical data and the framework of Agamben's theory of exceptional situation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agamben
  • Exceptional Status
  • Law of Military Courts
  • Suspension of the Constitutional Constitution
  • Reza Shah
اتابکی، تورج (1396). تجدد آمرانه، جامعه و دولت در عصر رضاشاه، تهران: ققنوس.
آجودانی، ماشاالله (1382). مشروطه ایرانی، تهران: اختران.
افضلی، رسول (1395). دولت مدرن در ایران، تهران: انتشارات دانشگاه مفید.
آکسورتی، مایکل (1394). امپراتوری اندیشه، تاریخ ایران، ترجمه شهربانو صارمی، تهران: ققنوس.
آگامبن، جورجو (1386). قانون و خشونت، ترجمه مراد فرهاد پور، امید مهرگان، تهران: فرهنگ صبا.
آگامبن، جورجو (1395). وسایل بی‌هدف، یادداشت‌هایی در باب سیاست، ترجمه امید مهرگان و صالح نجفی، نشر چشمه.
آگامبن، جورجو (1395). وضعیت استثنائی، ترجمه پویا ایمانی، تهران: نی.
آگامبن، جورجو 0 1391. زبان و مرگ، در باب جایگاه منفیت، ترجمه پویا ایمانی، نشر مرکز.
امیر ارجمند، سعید (1383). در انقلاب مشروطیت، سری مقالات دانشنامه ایرانیکا، تهران: انتشارات امیرکبیر.
بلاندل، ژان (1378). حکومت مقایسه‌ای، ترجمه علی مرشدی زاده، تهران: نشر آگه.
 بهار، محمدتقی (1363). تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران: انقراض قاجاریه، ج 2، تهران: امیرکبیر.
پنجاه سال تاریخ نیروی زمینی شاهنشاهی ایران، بی‌تا، موسسه پژوهشی و مطالعات فرهنگی.
تاریخ ارتش نوین ایران (1336). ستاد بزرگ‌ارتشتاران، تهران، ج،2 چاپخانه ارتش.
جزائی، محدثه (1395). «هوموساکرهای نوین»: بررسی وضعیت فوق‌العاده در ترکیه؛ بر اساس نظریه اشمیت و آگامبن، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، دوره هشتم، شماره بیست و نهم، صص 221-264.
جمالی، عباس، حمیدرضا محبوبی آرانی (1396). توانش به‌مثابه روش: تأملی در باب روش‌شناسی فلسفی جورجو آگامبن، دو فصلنامه فلسفی شناخت، شماره 1/76، صص 39-54.
حائری، عبدالکریم (1364). مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران: انتشارات امیرکبیر.
حقدار، علی اصغر (1383). مجلس اول و نهادهای مشروطیت، تهران، مهرنامگ.
خواجه‌نوری، ابراهیم (1395). بازیگران عصر طلائی، تهران: انتشارات جاویدان با همکاری انتشارات بدرقه جاویدان.
دولت‌آبادی، یحیی (1362). حیات یحیی، جلد چهارم، تهران: انتشارات عطار، 1362.
رحیمی، مصطفی (1389). قانون اساسی مشروطه ایران و اصول دموکراسی، تهران: انتشارات نیلوفر.
سینایی، وحید (۱۳۸۴). دولت مطلقه، نظامیان و سیاست در ایران (1357 ــ 1299)، تهران: کویر.
شجیعی، زهرا (1383). نخبگان سیاسی ایران از مشروطیت تا انقلاب اسلامی، جلد چهارم، تهران: سخن.
شوستر، مورگان (1394).  اختناق ایران، ترجمه حسن افشار، چاپ سوم، تهران: انتشارات ماهی.
صحرایی، علی‌رضا و دیگران (1389). تعلیق مشروطیت/برتری استثنا برآمدن دولت مطلقه پهلوی اول، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال چهاردهم، شماره دوم، صص 131-164.
طباطبایی، جواد (1380). دیباچه‌ای بر نظریه انحطاط ایران، تهران: نگاه معاصر.
عدل، منصورالسلطنه (1389). حقوق اساسی یا اصول مشروطیت، به اهتمام علی‌اصغر حقدار، تهران: چشمه.
عظیمی، فخرالدین (1374). بحران دموکراسی در ایران (1320-1332). ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی و نوذری، تهران: نشر البرز.
غنی، سیروس (1377). برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسی‌ها، ترجمه حسن کامشاد، تهران: نیلوفر.
فرسیو، ضیاء، تابنده، نورعلی (1346). حقوق؛ چ 2، بی‌جا انتشارات دانشـکده افسـری.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1394). دولت و جامعه در ایران، ترجمه حسن افشار، تهران، نشر مرکز.
کمالی، مسعود (1381). جامعه مدنی، دولت و نوسازی در ایران معاصر، ترجمه کمال پولادی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
لاگلین، مارتین (1391). مبانی حقوق عمومی، ترجمه محمد راسخ، تهران: نشر نی.
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی (1392). 24 دوره متون مشروح مذاکرات، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی: شرکت پارس آذرخش، مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی پنجم، روز پنجشنبه 7 آبان 1304 مطابق با 11 ربیع‌الثانی 134، جلسه دویست و ده.
مکی، حسین (1364)، مصدق و نطق‌های تاریخی او، سازمان انتشارات جاویدان.
مکی، حسین (1374). تاریخ بیست‌ساله ایران، جلد سوم، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
میلانی، عباس (1394). نگاهی به شاه، کانادا، تورنتو، نشر پرشین سیر کل، چ دوم.
میلانی، عباس (1383). شکل‌گیری انقلاب اسلامی، از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی، ترجمه مجتبی عطار زاده، تهران: گام نو.
میلز، کاترین (1393). فلسفه آگامبن، ترجمه پویا ایمانی، نشر مرکز.
نجف زاده، رضا (1393). زیست قدرت در اندیشه سیاسی فوکو، آگامبن و نگری: از جامعه انضباطی تا جامعه کنترلی جهانی، جستارهای سیاسی معاصر، سال پنجم، شماره چهارم، صص 149-172.
نجف زاده، مهدی (۱۳۹7). جابه‌جایی دو انقلاب، چرخش‌های امر دینی در جامعه ایرانی. چاپ دوم، تهران: انتشارات تیسا.
نویمان، فرانتس (1373). آزادی قدرت و قانون، ترجمه عزت‌الله فولادوند، انتشارات خوارزمی.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1372). انقلاب ایران به روایت رادیو بی‌بی‌سی، تهران: طرح نو.
وحدت، فرزین (1385). رویارویی فکری ایرانیان با مدرنیت، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
وینسنت، اندرو (1392). نظریه‌های دولت، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
 
Agamben, Giorgio (1998), Homosacer: Stanford University press.
Agamben, Giorgio (2000), Means without end: note on politics, theory of bounds, Minneapolis: University of Minnesota.
Agamben, Giorgio(2009), The Signature of All Things: on Method, Translated
by Luca D'isanto with Kevin Attell, Zone book, New York.
Bardin, Laurence(1977), Lanalyse de contenu. P.U.F. Paris.
Behnam, reza. (1991), culturnl funditions of Iranian politics, V.S.A university, utab press.
Cambridge university press.
 Ellermann, Antje (2009), Undocumented migrants and resistance in the state of exception, university of British Columbia.
Gordon, Scott (1999),Controlling the State: Constitutionalism from Ancient Athens to Today. Harvard University Press,p4.
Hafez F. Farmayan, (1975), “Observations on Sources for the Study ofNineteenth- and Twentieth-Century Iranian History”, International Journal of Middle East Studies, No 5, January.
Martin, Vanessa (2003). Mudarres, Republicanism And The Rise To Power Of Riza Khan. The Making Of Modern Iran – Edit By Stephani Kronin. Riulated, London: First Publish
Turoin.Colin. Adam. Tonkins (ed). (2007) British government and constitution.