پژوهشنامه علوم سیاسی

پزشکی و قدرت از عهد ناصری تا دورة رضاخان؛ تبارشناسی سوژة ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشکده مطالعات میان رشته ای دانشگاه کارلتون

چکیده

در سدة نوزدهم و اوایل سدة بیستم میلادی شاهد روند تغییر حکمرانی در ایران هستیم. ساحت چندگانة نیروها در این دوره پدید می‌آیند که در این چندگانگی دانش مدرن سهم بسزایی دارد. در واقع بخش مهمی از این تغییر به ورود دانش جدید پزشکی و روانپزشکی بر می‌گردد. دانش جایگاهی در منازعة قدرت می‌یابد. در بافت اجتماعی نیز دو شکل عام و خاص(سوژه‌ساز) همبستر این قدرت شده و بر تغییر ساحت روان آن تأثیرگذار است. این مقاله با هدف آشکارسازی بخشی از این منازعه با تکیه بر ورود دانش پزشکی نگاشته شده است. چگونگی اثرگذاری، جریان‌سازی و در نهایت تغییر در روند جامعه و سوژة ایرانی بگونه‌ای است که بخشی از قدرت تن به ماهیت این دانش‌ها می‌دهد و یا آن را به چالش می‌کشد. لذا بخش قابل توجهی از حکمرانی برخلاف دوره‌های پیشین تحت تأثیر این دانش‌ها به عرصه‌ای جدید پا می‌نهد که بر ماهیت گفتمانی موجود در ایران شکل می‌دهد. روند ادراکی این تغییر بدین صورت پیش می‌رود که ماهیت ثابت، سنتی و دیرین حکمرانی سوژة نسبتاً یکدست پیشین وارد شکل جدیدی از ذهنیت و تصور از خود می‌شود. از یک طرف مناسبات میان فرد و دانش‌های نوین موجب نوعی از تکنیک‌های خود می‌شود و از طرفی دیگر بدن اجتماعی به‌مثابه استعاره‌ای کلی ظهور می‌کند. نگاهی تبارشناسانه بر شکل روشی این متن حاکم است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Medicine and Power from Naseri era to Rezakhan; genealogy of Iranian subject

نویسندگان [English]

  • fateh moradi 1
  • AbasAli Rahbar 1
  • xuan Thuy 2

1 Allameh Tabataba'i university

2 Interdisciplinary department, Carleton University

چکیده [English]

The process of governmental change mark the beginning by the nineteenth and early twenty century in Iran. Multiple of forces burn in this time and Modern Knowledge is basic of them. Most of part knowledge related to Medicine and Psychiatry. Knowledge finds basic position among challenges of power. In the social context it impacts as whole and detail (subjectivity) that makes new changes of psychological subject. This paper seeks to reveal part of this rupture and adaptation around Medicine. Impacts and alter of the Iranian society is deference in this condition, some of political power accepted new discourse of knowledge and other hand makes opposite it. Therefore, a significant part of the government, under the influence of this knowledge, enters a new field that shapes of the existing discourse in Iran. The perceptual process of this change proceeds in such a way that the fixed, traditional, and long-standing of the rule of the relatively subject enters a new form of subjectivity and self-conception or self-regulation. On the other hand, relationship between subject and new knowledge make some techniques of self and other side social body as global metaphor born in this era. Methodology of this text is genealogy. perceptual process of this change or influence proceeds in such a way that the fixed, traditional and long-standing nature of governance, as well as the relatively homogeneous subject, enters a new form of mentality and imagination.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Medicine
  • Power
  • Naseri era
  • genealogy
  • Subject
  • Iran
اعتماد‌السطنه، محمدحسن.(۱۳۵۰). روزنامة خاطرات. بکوشش ایرج افشار، تهران، امیرکبیر.
آبراهامیان، یرواند.(۱۳۸۹). تاریخ ایران مدرن. ترجمة محمدابراهیم فتاحی، تهران، نی.
بزرگ علوی، مجتبی.(۱۳۵۷). پنجاه و سه نفر. سازمان انتشارات جاویدان.
بهبهانی، احمد.(۱۳۷۵). مرات‌احوال جهان‌نما. تصحیح علی دوانی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
توکلی‌طرقی، محمد.(۱۳۹۵).  تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ. تورنتو، دانشکدة تمدنهای مطالعات خاورمیانه.
خامه‌ای، انور. (1372). خاطرات سیاسی. تهران، گفتار.
دیولافوا، ژوان.(1371). ایران کلده و شوش. ترجمة علی‌محمد فره‌وشی، دانشگاه تهران. 
رایت، دنیس.(۱۳۶۴). انگلیسیها در میان ایرانیان. ترجمة دلدم، الف. تهران، نهال.
روزن، مادفون.(۱۳۶۹). سفری به دور ایران. ترجمة علی‌محمد عبادی، تهران، پاژنگ.
سایمونز، جان‌.(۱۳۹۰). میشل فوکو: امر سیاسی. ترجمة کاوه حسین‌زاده، تهران، رخدادنو.
سرابی، حسین‌بن‌عبدالله.(۱۳۶۱). سفرنامه فرخ‌خان امین‌الدوله(مخزن‌الوقایع). بکوشش کریم اصفهانیان، تهران، اساطیر.
سرنا، کارلا.(۱۳۶۳). مردم و دیدنیهای ایران. ترجمة غلامرضا سمیعی، تهران، نو.
سیاح، محمدعلی.(۲۵۳۶). خاطرات حاج سیاح یا دورة خوف و وحشت. بکوشش حمید سیاح، تهران، امیرکبیر.
شوشتری، عبدالطیف‌.(۱۳۶۳). تحفه‌العالم و ذیل‌التحفه. باهتمام صمد موحد، تهران، طهوری.
شهری، جعفر.(۱۳۶۹). تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم. تهران، رسا.
شیل، مری.(1368). جلوه‌هایی از زندگی و آداب و رسوم ایران. ترجمة حسبن ابوترابیان، تهران، نو.
صفائی، ابراهیم.(۲۵۳۵). اسناد مشروطه. تهران، بابک.
فریز، جیمزبیلی.(1364). سفر زمستانی. ترجمة منوچهر امیری، تهران، توس.
فوکو، میشل. (1390الف). باید از جامعه دفاع کرد. ترجمة رضا نجف‌زاده، تهران، رخداد نو.
فوکو، میشل.(۱۳۹۰ب). پیدایش کلینیک. ترجمة یحیی امامی، تهران، نقش و نگار.
فوکو، میشل.(۱۳۹۰ج). مراقبت و تنبیه. ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نی.
فوکو، میشل.(۱۳۹۶). تأتر فلسفه. ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نی.
کاساکوفسکی، ولادیمیر آندریوویچ. (1344). خاطرات. ترجمة عباسقلی جلی، تهران، چاپخانه کاویان.
کمپفر، انگلبرت. (1363). سفرنامه کمپفر. ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی.
کی‌منش، تقی.(۲۰۱۹). خاطرات.  به اهتمام بهروز مطلب‌زاده، آلمان، بوخوم، نشر آیدا.
ماساهارو، یوشیدا.(1373). سفرنامه: 1-1880.  ترجمة هاشم رجب زاده، آستان قدس رضوی.
موریه، جیمز.(1386). سفرنامه جیمز موریه. ترجمة ابوالقاسم سری، تهران، توس.
میلر، پیتر. (1382).  سوژه، استیلا و قدرت. ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نی.
ناطق، هما. (1375). کارنامة فرهنگی فرنگی در ایران. پاریس، نشر خاوران.
ناظم‌الاسلام کرمانی.(۱۳۷۱). تاریخ بیداری ایرانیان. تهران، امیرکبیر.
ویشارد، جان.(۱۳۶۳). بیست سال در ایران. ترجمه علی پیرنیا، تهران، نوین.
روزنامه‌ها و نشریات
ثریا،١٩٠٠-۱٨٩٩؛ روزنامة ایران،۱۹۱۰،۱۹۲۱؛ ایرانشهر ۱۹۲۶-۱۹۱۸؛ رهنما، ۱۹۰۷-۱۹۰۸؛ حبل‌المتین ۱۹۲۸،۱۹۲۷، ۱۹۰۵، ۱۹۰۷؛ امید،۱۹۰۶؛ ترقی،۱۹۰۷؛ ابلاغ،۱۹۰۶؛ مجلس،۱۸۶۸،۱۸۶۹؛ آیندة ایران،۱۹۳۱؛ مساوات،۱۹۰۸؛ عالم نسوان،۱۹۳۵؛ یادگار،۱۹۴۶؛ اطلاعات، ۱۹۴۰-۱۹۲۷؛ مسائل ایران، ۱۹۶۴؛ مطالعات اجتماعی ایران، ۱۹۲۳؛ مرد امروز، ۱۹۴۲.
-         Amster, Ellen J.(2013). Medicine and the Saints; Science, Islam, and the Colonial Encounter in Morocco, 1877-1956. University of Texas Press.
-         Amster,E.(2015). The Body and the Body Politic: Medicine, Public Health, and Healing as History in the Modern Middle East and North Africa. International Journal of Middle East Studies, Vol 47,Issue 3;pp:563-565.
-          Arnold, David.(1993). Colonzing the Body: State Medicine and Epidmeic Disease in Ninteen- century India. University of California Press.
-         Barjesteh,S and etal. (2003). ‏Qajar era health, hygiene and beauty. ‏Rotterdam: ‏International Qajar studies Association in co                      - operation with Barjesteh Van waalwijk Van Doorn.
-         Daniel, C. D. (1996). Darwinism’s Idea: Evolution and the meaning of life. London, penguin group.
-         Kazemzadeh,F.(1968). Russia and Britain in Persia 1864-1914. NewHaven, Yale University Press.            
-         Najmabadi, Afsaneh.(2003). Gendered Transformations: Beauty, Love, and Sexuality in Qajar. Iranian Studies, Vol. 34, No. ¼, Qajar Art and Society, pp. 89-102.
-          Rose, N. (2001). The Politics of Life Itself. Theory, Culture & Society, Vol. 18(6): 1–30.
-         Rose, N.(1994). Medicine, history and present, in Jones, C. and Porter, R: Reassessing Foucault: Power: Medicine and the body, London, Routledge.
-         Tavakoli-Tarqi, Mohamad.(2001).Refashioning Iran: Orientalism, Occidentalism, and Historiography, London: Palgrave Macmillan.
پژوهشنامه علوم سیاسی
دوره 15، شماره 3 - شماره پیاپی 59
تابستان 1399
صفحه 141-172
  • تاریخ دریافت: 02 تیر 1399
  • تاریخ بازنگری: 28 شهریور 1399
  • تاریخ پذیرش: 10 مهر 1399