پی‌جویی آینده در گذشته و بازنمایی‌ امر نوستالژیک در ایران معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار روانشناسی سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

نوستالژی یا «حسرت گذشته» مفهومی محوری در مباحث‌ هویتی و سیاسی معاصر است. فهم نوستالژی و ابعاد و زوایای آن در نظریه‌های روان‌شناختی، فرهنگی و اجتماعی، بیانگر وضعیت یأس و از خودبیگانگی بنیادین و از جاکندگی زمانی- مکانی، پدیدار شدن نوعی حرمان و دلتنگی و اشتیاق فزاینده به گذشته و محور قرار دادن نگرشی «گذشته‌گرا» است. نمادینه و آیینی کردن میراث گذشتگان، مکاشفه در گذشته و اعقاب دور و دنیایی پالوده و خالی از تعارض، مصادره حال و آینده به نفع گذشته، اعاده گذشته‌ای از دست رفته، پی‌جویی آینده در گذشته‌ای آرمانی، اکتشاف گذشته طلایی ملت و آینده‌شناسی به معنای رجعت به گذشته‌ای فراواقعی از مشخصه‌های هویتی- سیاسی نوستالژی است.
ضرورت بحث دربارة نوستالژی در این است که تفکر نوستالژیک در میان بخشی از ما ایرانیان به عنوان یک مکانیسم دفاع روانی برای بیرون راندن مضامین عاطفی ناخوشایند و به صورت وجهی ناخودآگاه جهت تخفیف و تعارض و اضطراب ناشی از جاکندگی زمانی و مکانی ریشه دوانیده است. از این رو، به بحث دربارة چرایی پناه بردن به گذشته و ایده‌های نوستالژیک با تلاش برای اعاده گذشته‌ای از دست رفته پرداخته می‌شود. پرسش اصلی این است که ماهیت و کارکردهای نوستالژی چیست و در ایران معاصر چگونه بازتولید شده است؟ فرضیه مقاله این است که نوستالژی بیش از هر چیز «متضمن نفی» و «انقلابی علیه الگوها و رویه‌های موجود» است که با توسل به آن تلاش می‌کنند با طفره‌روی از مشکلات موجود، به دامن گذشته بیاویزند و از طریق همدلی با میراث آن التیام یابند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Retrospective Ideas and representing nostalgia in contemporary Iran

نویسنده [English]

  • Ali Ashraf Nazari
University of Tehran
چکیده [English]

Nostalgia or "past regret" is a central concept in contemporary identity and political discourse. Understanding nostalgia and its dimensions and angles in psychological, cultural, and social theories reflects the state of despair and fundamental alienation and temporal-spatial displacement, the emergence of a kind of deprivation and longing for the past, and the focus on the past. Symbolizing and ritualizing the legacy of the past, revealing the past and distant and pure worlds and free from conflict, present and future confiscation in favor of the past, restoration of lost past, idealization of the past, golden exploration of the nation's past and Futurism means a return to the realities of the realm of identity-political nostalgia.
The necessity of discussing nostalgia is that nostalgic thinking has taken root among some of us Iranians as a mechanism of psychological defense to expel unpleasant emotional themes and subconsciously rooted for relief, conflict, and anxiety. The focus of this article is to analyze the nostalgic thought in contemporary Iran from a political perspective. Thus, the discussion of why the past is sheltered and nostalgic ideas are discussed in an attempt to restore the lost past. The main question is what is the nature and functions of nostalgia and how has it been reproduced in contemporary Iran? The hypothesis of the article is that nostalgia, above all, "involves negation" and "revolution against existing patterns and procedures", by resorting to the past by avoiding existing problems and through Empathize with its legacy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nostalgia
  • Identity
  • Past
  • History
  • Future
اتابکی، تورج و یان زورکر، اریک (1385). تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه. ترجمه مهدی حقیقت­خواه. تهران: ققنوس.
آجودانی، لطف­الله  (1382).مشروطه ایرانی. تهران: نشر اختران.
آخوند زاده، میرزا فتحعلی (1349). تمثیلات. جعفر قراچه داغی. تهران: نشر اندیشه.
آخوند زاده، میرزا فتحعلی (1357). مقالات فلسفی. ح. صدیق. بی­جا: کتاب ساوالان.
آخوند زاده، میرزا فتحعلی (1963). الفبای جدید مکتوبات. گردآورنده حمید محمدزاده و حمید آراسلی، باکو: نشریات علم.
آخوند زاده، میرزا فتحعلی (بی تا). مکتوبات. نسخه خطی کتابخانه ملی. ش 197999.
آخوند زاده، میرزا فتحعلی (بی تا). ملحقات کمال الدوله. نسخه خطی کتابخانه ملی. ش 26282.
آخوندزاده، میرزا فتحعلی (بی­تا). مکتوبات. نسخه خطی کتابخانه ملی. ش 197999.
آدمیت، فریدون (1349). اندیشه های میرزا فتحعلی آخوندزاده. تهران: انتشارات خوارزمی.
آدمیت، فریدون (1351). اندیشه ترقی و حکومت قانون در عصر سپهسالار. تهران: انتشارات خوارزمی.
آدمیت، فریدون (1352). مقالات تاریخی. تهران: انتشارات شبگیر.
آدمیت، فریدون (1357). اندیشه­های میرزا آقاخان کرمانی. تهران: انتشارات پیام.
آدمیت، فریدون (1363). اندیشه­های طالبوف تبریزی. چاپ دوم.تهران: انتشارات دماوند.
-آرنت، هانا(1362). توتالیتاریانیسم. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات جاویدان.
اسدآبادی، سید جمال الدین. «خطابه سیدجمال­الدین اسدآبادی در تعلیم و تربیت». ایرانشهر. اول اسفندماه یزدگردی 1293.
اسمیت، آنتونی. دی (1383). ناسیونالیسم: نظریه، ایدئولوژی، تاریخ. ترجمه منصور انصاری. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
آصف، محمدحسن(1384). مبانی ایدئولوژیک حکومت در دوران پهلوی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
انتخابی، نادر (1379). «ایرانیان و اندیشه ناسیونالیسم» در: رامین جهانبگلو. ایران و مدرنیته. تهران: نشر گفتار.
انتخابی، نادر(1371). «ناسیونالیسم و تجدد در فرهنگ سیاسی بعد از مشروطیت». نگاه نو. دوره 2. ش4. زمستان: 185-208.
انسار، پی­یر(1381). ایدئولوژی­ها، کشمکش­ها و قدرت­ها. ترجمه مجید شریف. تهران: قصیده سرا.
اوزکریملی، اوموت(1383). نظریه­های ناسیونالیسم. ترجمه محمدعلی قاسمی. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
ایرانشهر. خطابه سیدجمال الدین اسدآبادی در تعلیم و تربیت. 25 دلو 1303.
 ایرانشهر، «اختلاط نژاد»، شماره 4، سال 2، 24 قوس 1302 .
 ایرانشهر، «انشقاق بعضی از لغات فارسی»، شماره 9، غره رجب 1341.
 ایرانشهر، «پایان سال نخستین ایرانشهر و خلاصه عقاید ما». شماره 12، غره ذیقعده 1342.
 ایرانشهر، «تعلیم و تربیت در میان ایرانیان قدیم»، سال اول، شماره 2، غره ذی الحجه .1340.
 ایرانشهر، «جمهوریت و انقلاب اجتماعی»، شماره 6-5، سال دوم، 26 دلو 1302.
 ایرانشهر، «دین و ملیت»، سال سوم، شماره 2، یکم دی 1293 یزدگردی.
 ایرانشهر، «کلمه­های فارسی در زبان عربی»، شماره 8، غره جمادی الاول 1341.
 ایرانشهر، «معارف و ارکان سه گانه آن»، شماره 8، سال 2، یک ثور 1303 .
 ایرانشهر، «معارف و معارف­پروران ایران»، سال دوم، شماره 2، آبان 1302.
 ایرانشهر، «ملیت و روح ایرانی» شماره 4، 8 جمادی الاول 1342 ه. ق/ اول دی ماه یزدگردی 1292.
 ایرانشهر، «نگاهی بروزگاران گذشته ایران»، شماره 12، غره ذی القعده 1341.
 ایرانشهر، سال 2، شماره 3، 24 عقرب 1302.
ایرانشهر، شماره یک و دو. سال سوم. 1293 یزدگردی.
باومن، زیگمونت (1397).  از اتوپیا به رتروتوپیا: امید از آینده به گذشته هجرت کرده است. ترجمان. چهارشنبه ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۷. در: http://tarjomaan.com/interview/8980/ .تاریخ آخرین دسترسی: 13/5/1399.
برگر، پیتر. ل و توماس لوکمان (1387)؛ ساخت اجتماعی واقعیت، ترجمه‌ فریبرز مجیدی، چاپ دوم. تهران: شرکت انتشارات علمی ـ فرهنگی.
بن، استنلی (1370). «ناسیونالیسم چیست» ترجمه عزت الله فولادوند. نگاه نو. شماره 4. دی ماه.
پروست، مارسل (1398). در جست­و­جوی زمان از دست رفته: طرف خانه سوان. ترجمه مهدی سحابی. چاپ شانزدهم. تهران: نشر مرکز.
تاجیک، محمدرضا (1383)؛ روایت غیریت و هویت در میان ایرانیان، تهران: فرهنگ گفتمان.
تاجیک ،محمدرضا (1384). سیاست خارجی: عرصه فقدان تصمیم وتدبیر. جلد اول،تهران: انتشارات فرهنگ گفتمان.
تاجیک، محمدرضا (1379)،"روشنفکر ایرانی و معمای هویت ملی". فصلنامه مطالعات ملی .سال دوم. شماره پنجم. پائیز: 159-176.
تدینی، مهدی. خون‌آشام عزیز، یادت به خیر،  ۱۹ آذر ۱۳۹۸، کانال تلگرامی نویسنده: @tarikhandishi
تقی زاده، سید حسن (1921). «فصلی از تمدن یونان» ، کاوه(دوره جدید)، شماره 12، سال دوم، اول دسامبر.
توکلی طرقی، محمد(1380). «تجدد اختراعی، تمدن عاریت و انقلاب روحانی». ایران نامه. سال بیستم. ش 2-3. بهار و تابستان.
توکلی طرقی، محمد(1381). تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ. تهران: نشر تاریخ ایران.
دان. رابرت جی (1385)؛ نقد اجتماعی پست‌مدرنیته: بحران هویت، ترجمه صالح نجفی، تهران: نشر شیرازه.
رمضانی، روح­الله (1380). چارچوبی تحلیلی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. ترجمه علیرضا طیب. تهران: نشر نی.
زرگری­نژاد، غلامحسین (به کوشش)(1377). رسائل مشروطیت. چاپ دوم. تهران: انتشارات کویر.
زنجانی، ابراهیم(1379). خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی. تهران: انتشارات کویر.
سعید، ادوارد (1371). شرق شناسی. ترجمه عبدالرحیم گواهی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
شایگان، داریوش  (1371). آسیا در برابر غرب. چاپ دوم. تهران: انتشارات باغ آینه.
شوری، داریوش (1377). ما و مدرنیت. تهران: موسسه فرهنگی صراط.                                                                  
فریش، هیلل (1383). «خاورمیانه» ترجمه هرمز همایون­پور. دایره­المعارف ناسیونالیسم. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی وزارت امور خارجه.
قاجار، جلال الدین میرزا(1285ه.ق). نامه خسروان. جلد اول. طهران: چاپ سنگی.
کاوه، شماره 25، 15 فوریه 1918.
کرمانی، میرزا آقاخان (1287ه.ق). سه مکتوب. تبریز: بی نا.
کرمانی، میرزا آقاخان (1324/ 1326ه.ق). آیینه سکندری. تهران: بی­نا.
کوندرا، میلان (1380). جهالت. ترجمه آرش حجازی. تهران: انتشارات کاروان.
مسکوب، شاهرخ(1373). داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع. تهران: فرزان روز.
میلر، دیوید(1383). ملیت. ترجمه داود غرایاق زندی. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
نادرپور، نادر (1371). «مشرق در غربت و غربت در مغرب». ایران نامه. سال دهم. ش 2.
هدایت، مخبرالسلطنه(1363). خاطرات و خطرات. چاپ چهارم. تهران: کتابفروشی زوار.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1384). اقتصاد سیاسی ایران. ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. چاپ یازدهم. تهران: نشر مرکز.
 
Afary, Janet and B.Anderson, Kevin (2005). Foucault and the Iranian Revolution. University of Chicago Press.
Ansari, Ali. M (2003). Modern Iran Since 1921: The Pahlavie’s and After. London: Longman
Banani, Amin (1961). The Modernization of Iran: 1921-1941. Stanford: Stanford University Press.
Bauman, Zygmunt (2017). Retrotopia. Cambridge: Polity press.
Bayat- Phillipp, Mangol (1980). Mirza Aqa Khan Kirmani: A Ninteenth Century Persian Nationalism. In: Towards a Modern Iran. Edited by Elie Khedouri and Sylvia G. Haim. Ttawa: Frank Cass.
Bayat- Phillipp, Mangol (1981).”Tradition and Change in Iranian Religious Thought”, in: Continuity and Change in Modern Iran. Eds by E.Bonine and Nikki Keddie. Albany: State University of New York Press.
Best, Steven and Douglas Kellner (1997); The Postmodern Turn, London: The Guilford Press.
Burton, Neel (2020). Hide and seek, The Meaning of Nostalgia; The psychology and philosophy of nostalgia. Last visited: 6/10/2020, available at: https://www.psychologytoday.com/intl/blog/hide-and-seek/201411/the-meaning-nostalgia
Cambridge dictionary, Nostology, https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/nostalgia. Last retrieved: 6/19/2020.
Clay Routledge. Nostalgia. Last visited: 6/10/2020. Available at: https://www.clayroutledge.com/nostalgia
Farrar, Margaret E. (2011). Amnesia, Nostalgia, and the Politics of Place Memory. Political Research Quarterly, 64: 723–735.
     Fraser, Nancy (1997); Justic Interrupts: Critical Reflections on the "Postsocialist Condition", New York: Routledge.
     Hall, Stuart (1991); "The Local and the global: globalization and Ethnicity", in: A. King (ed)., Culture, Globalization and the World System, London: Macmillan.
Halpern, Manfred (1970). The Politics of Social Change in the Middle East and North Africa. Princeton: Princeton University press.
Halpern, Manfred (1970). The Politics of Social Change in the Middle East and North Africa. Princeton: Princeton University Press.
Kashani- Sabet, Firoozeh (2002). “Culture of Iranianness: The Evolving Polemic of Iranian Nationalism” in: Iran and the Surrounding World. Nikkie R. Keddie and Rudi Matthee(eds). London and Seattle: University of Washington Press.
Keddie, Nikki.R (1999). Qajar Iran and the Rise of Rezakhan. California: Mazda Publisher.
Kohn, Hans (1995). The Roots of Nationalism. In: Nationalism; Meaning and History. Canada: D. Van Nostrand Co.
Paul Thide, Leslie (2003); Thinking Politic, Second Edition, New Jersey: Chatham House Publishers.
Pecheux, Michel (1982); Language, Semantics and Ideology, New York: St Martin’s Press.
Sedikides, Constantine and Wildschut, Tim (2018). Finding Meaning in Nostalgia. Review of General Psychology, Vol. 22, No. 1, 48–61.
Smith, Anthony(1991). National Identity. Las Vegas: University of Nevada Press.
Tim Wildschut, Constantine Sedikides, Jamie Arndt and Clay Routledge (2006). Nostalgia: Content, Triggers, Functions. Journal of Personality and Social Psychology, Vol. 91, No. 5, 975–993.
Vaziri, mostafa (1991). Iran as Imagined Nation. New York: Paragon House
Zubaida, Sami (2003). Trajectories of Political Islam in Egypt, Iran and Turkey, in: Turner, Bryan S. (Ed). Islam: Critical Concepts in Sociology. Vol IV. London: Routledge.