الگوی شناخت و دسته بندیِ اندیشه های سیاسی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه تهران

چکیده

یکی از راه های شناخت و تحلیل اندیشه های سیاسی دسته بندی آنهاست. سیالیت اندیشه و گذار از دوره ها و مراحل گوناگون و متفاوت و گاهی متضاد، دسته بندی آنها را دشوار می کند. دسته بندی های متعددی از اندیشه های سیاسی معاصر در ایران ارائه شده که همه آنها معیارهای خرد را در دسته بندی خود ملاک قرار داده اند، مسأله این مقاله وارد کردن شناخت جغرافیای کلان فکری اندیشه ها و نسبت آنها با یکدیگر در دسته بندی اندیشه های سیاسی است. پرسش اصلی مقاله این است که چه الگوی کامل تری برای دسته بندی اندیشه های سیاسی می توان ارائه داد که فهم ابعاد خرد و کلان اندیشه ها را در یک بازه زمانی طولانی میسر کند. این مقاله با مد نظر قرار دادن روش تحقیق «نظریه زمینه ای» ابتدا نگاهی اجمالی به دسته بندی های انجام شده و معیارها و الگوهای این دسته بندی ها تاکنون دارد، سپس به ارائه الگوی «دسته بندیِ خوشه ای» برای شناخت اندیشه های سیاسی می پردازد که یافته آن است. این الگو از سه سطحِ تحلیلِ بیرونی، تحلیل درونی، و نسبت سنجی بهره می برد و اندیشه های سیاسی را از جهت جریانی، گفتمانی و پارادایمی ریشه یابی می کند. در سطح تحلیل بیرونی، اندیشه ها را در جغرافیای کلان فکریِ یک جامعه یا حوزه تمدنی می بیند، در سطح درونی، با نگاه خُرد به فهم اجزای اندیشه ها می پردازد، و در سطح نسبت سنجی آنها را بایکدیگر مقایسه می کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The model of knowing and categorizing political thoughts in Iran

نویسنده [English]

  • Aliakbar Alikhani
Associate Professor, University of Tehran
چکیده [English]

One of the metods to identify and analyze political thougths is to categorize them. The fluidity of thought and the transition from different and sometimes contradictory periods and stages make it difficult to classify them. Numerous categories of political thougths in the last two hundred years have been presented in Iran, all of which have based on micro-criteria in their category. Therefore, the problem of the article is to know the macro-intellectual geography of thougths and their relationship with each other. The main question of the article is what more complete model can be provided for the categorization of political thougths that makes it possible to understand the micro and macro dimensions of them in a long period of time.
This article, considering the research method of "Grounded theory", first has a brief look at the categories made so far and states the criteria and patterns of these categories. The achievement of the article is to provide a model of "cluster categorization" to identify political ideas. This model uses three levels of external analysis, internal analysis, and proportionality, and rooted political thougths in terms of flow, discourse, and paradigm. At the level of external analysis, it sees thougths in the macro-intellectual geography of a society or civilization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Thought
  • Methodology
  • Analysis Model
  • Iran
  • Islamic World
احمدوند، شجاع، زارع، احمد، جهانی، محمد، (1392)، «گونه شناسی جریان های سیاسی سلفی»، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، شماره 25، زمستان.
احمدی، حمید، علیزاده، حسن، (1389)، «باز تولید تاریخی نگرش های ذهنی در جهان عرب»، فصلنامه مطالعات سیاسی، شماره 8، تابستان.
امیدی، مهدی، (1394)، «چالش های فراروی جریان اسلام گرا در مواجهه با جریان سکولار  در جهان عرب»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 43، زمستان.
ایمان، محمد تقی، (1391)، فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بشارتی راد، حسن، (1394)، «درآمدی بر جریان شناسی فکری معاصر در جهان اسلام»، فصلنامه پژوهش های منطقه ای، شماره 9، پاییز.
بلیکی، نورمن، (1396)، پارادایم های تحقیق در علوم انسانی، ترجمه، تدوین، مقدمه و تعلیقات: حمیدرضا حسنی، محمدتقی ایمان، سیدمسعود ماجدی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
تاجیک، محمد رضا (ا1383)، گفتمان، پادگفتمان و سیاست، تهران : موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
تاجیک، محمد رضا(به اهتمام)(1379)، گفتمان و تحلیل گفتمانی؛ مجموعه مقالات؛ تهران: نشر فرهنگ گفتمان.
حنفی، حسن، (1998)، هموم الفکر والوطن، القاهره: دارقباء لطباعه و النشر و التوزیع.
حلبی، علی اصغر(1372)، تاریخ اندیشه های سیاسی در ایران و جهان اسلامی، تهران: انتشارات بهبهانی
رجایی،  فرهنگ، (1381)، اندیشه های سیاسی معاصر در جهان عرب، تهران: مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
رجایی، فرهنگ، (1381)، اندیشه های سیاسی معاصر در جهان عرب، تهران: مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
زغلول شلاطة، احمد، (2011)، الحالة السلفیة المعاصرة فی مصر، القاهرة: مکتبة مدبولی.
سبحانی، محمد تقی، (1381)، «درآمدی بر جریان شناسی اندییشه اجتماعی دینی در ایران معاصر»، فصلنامه نقد ونظر، سال دوازدهم، شماره 46، بهار و تابستان.
سیدباقری، سیدکاظم، (1394)، اندیشه های سیاسی در اسلام و ایران، قم: پژوهشگاه بین المللی المصطفی.
السید، رضوان، (1380)، «مراحل گفتمان اسلامی در پاسخ به چالش های یک قرن»، ترجمه مجید مرادی، مجله پگاه حوزه، شماره 16.
شبار، سعید، (2001)، الایدیولوجیا فی الفکر العربی المعاصر ومرکب الازمات  و الحلول، بیروت: لبنان: اسلامیة المعرفة: مجلة الفکر الاسلامی المعاصر، السنة السابعة، العدد25.
عامری، سامی، (2017)، العالمانیة، طاعون العصر کشف المصطلح وفضح الدلالة، المملکة العربیة السعوىیة: مؤسسة العلمیة الدعویة العالمیة.
عبدالملک، انور، (1384)، اندیشه سیاسی عرب در دوره معاصر، ترجمه سید احمد موثقی، قم: دانشگاه مفید.
علوی تبار، علیرضا، ( 1376)، «روشنفکران ایرانی، مدرنیته و غرب »، ماهنامه کیان، شماره 36، اردیبهشت و خرداد.
علوی تبار، علیرضا، (1375)، «روشنفکری و روشنفکری دینی در ایران»، ماهنامه کیان، شماره 34، دی و بهمن.
علیخانی، علی اکبر و همکاران، (1390)، اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم.
عماره، محمد، ( 1997)، نهضتنا الحدیثه بین العلمانیه و الاسلام، بیروت: دارالرشاد.
عماره، محمد، (1998)، ازمه الفکر الاسلامی الحدیث، بیروت: دارالفکرالمعاصر.
فضل العلی، رضا، (1396)، « علل ظهور و پیدایش گروه های اسلام گرای افراطی و پایداری آنها»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 78، بهار.
فیرحی، داود، (1381)، «جریان شناسی اندیشه سیاسی در اسلام معاصر»، روزنامه ایران، شماره 2149، 22 خرداد.
فیرحی، داود، (1381)، «جریان شناسی اندیشه سیاسی»، مجله بازتاب اندیشه، شماره 27.
فی، برایان، (1389)، پارادایم شناسی علوم انسانی، مرتضی مردیها، تهران: پژوهشگاه مطالعات راهبردی،
مریجی، شمس الله، (1386)، «بازشناسی جریان های روشنفکری در ایران»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 37، بهار.
قادری، حاتم،(1388)، اندیشه های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: انتشارات سمت.
ملکیان، مصطفی، (1378)، «سخنی در چند و چون اسلام و لیبرالیسم»، ماهنامه کیان، شمار 48، مرداد و شهریور.
مهدی پور، فرشاد، (1393)، «گونه شناسی جریان شناسی های فکری-فرهنگی در ایران معاصر»، دو فصلنامه دین و سیاست فرهنگی،  شماره 2، پاییز.
نبوی، سید عبدالامیر، (1384)، «ظهور و دگرگونی جریان های اسلام گرا، مروری بر رویکردها و نظریه ها»، دو فصلنامه دانش سیاسی، شماره 2، پاییز و زمستان.
نصر، سید حسین، (1386)،  اسلام سنتی در دنیای متجدد، ترجمه محمد صالحی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
نعمان جلال، محمد، (2004)، الواقعیة الجدیدة فی الفکر العربی: المشروع الفکری للانصاری نموذجا، لبنان: مرکز دراسات الوحدة العربیة.