تدوین کتاب های درسی علوم سیاسی در سال های گذار؛ تاریخ مستند هشت کتاب علوم سیاسی در مرکز نشر دانشگاهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران

چکیده

با پیروزی انقلاب اسلامی، بازتعریف رشته‌های دانشگاهی، ازجمله علوم سیاسی، مطابق با آرمان‌ها و انتظارات جدید مورد توجه قرار گرفت. روشن است که در این مسیر، تدوین کتاب‌های جدیدی ضرورت پیدا می‌کرد و اصولا تاریخ علوم سیاسی ایران بعد از انقلاب را نمی‌توان بدون توجه به سیر تدوین و انتشار کتاب‌های درسی این رشته نوشت. مقاله حاضر بر سال‌های گذار؛ یعنی پیروزی انقلاب (1357) تا تاسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی (1363) تمرکز دارد که فعالیت‌های اولیه برای استانداردسازی، تدوین و انتشار کتاب‌های درسی دانشگاه‌ها صورت گرفت. در این سال‌ها چند کتاب در کمیته برنامه‌ریزی علوم سیاسی ستاد انقلاب فرهنگی تصویب و از سوی مرکز نشر دانشگاهی منتشر شد. بررسی مرور روند انتشار این 8 اثر که اغلب ترجمه بودند - نشانگر مشکلات و دستاوردهای تلاش‌های سال‌های گذار است. واقعیت آن‌‌که ارتقای کیفیت محتوایی آثار در این مرحله، ازجمله به خاطر رعایت جدی قواعد ویرایشی در مرکز نشر دانشگاهی، انکارناپذیر است، همچنان‌که مشکلات مهمی مانند تعداد اندک آثار منتشرشده در زمینه علوم سیاسی و درضمن تاخیر فراوان در روند ارزیابی، تولید و چاپ این آثار وجود داشت. بنابراین در این سال‌ها می‌توان شاهد نخستین تکاپوهای جامعه علمی برای بازبینی دروس و سرفصل‌ها و همزمان تدوین آثار جدید درسی در خلال مشکلاتی جدی‌تر؛ یعنی بدبینی نخبگان نظام سیاسی جدید به رشته‌های علوم انسانی و همچنین انتظارات فزاینده عمومی از این رشته‌ها برای کاهش مشکلات موجود، بود. با توجه به کمبود داده‌ها و مستندات مدون در این زمینه، مطالعه حاضر به روش اکتشافی و بهره‌گیری از منابع مرکز نشر دانشگاهی صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Textbooks in Political Science: The Very First Post-Revolutionary Political Science’ Textbooks in Iran

نویسنده [English]

  • Nabavi Seyed Abdolamir
Regional Studies Department, University of Tehran
چکیده [English]

In the post-revolutionary Iran, and due to the emergent Islamic ideals, transformation of the most of the curriculums, among them the Political Science, came into attention. Thus, presumably the textbooks were among the materials which needed to change according to the new norms. Indeed, no one might narrate history of the post-revolutionary political science without exploring this great renovation in textbooks’ authorship. Focusing on the transition years from the Revolution to the establishment of the Council for Cultural Revolution (1979-1984), the present study attempts to explore how have the in-hand textbooks been assessed and reshaped due to the new criterion. Through these years, the committee for political science in the Council, proceeded to compose Some textbooks which were published by the Iran University Press. Exploring and analyzing these textbooks might help to understand the difficulties and achievements. There is no doubt that the quality of the books enhanced, especially in linguistic editing; while, rareness of the texts (only 8) and the length of the publishing process were among the evident problems. So, while the elites in the new-established political system were dubious towards the Humanities disciplines, and simultaneously there was a big expectation for problem-solving through them, one might see the very first scholar struggles in order to renovate the discipline via introducing the new curriculum besides authoring the re-written textbooks as a remedy for such harsh situation. It is noteworthy to say that due to the deficiency of documents and other data, this study was held in exploratory mood.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Political Science"
  • "Cultural Revolution"
  • "University"
  • "Iran University press"
  • "Textbooks"
آمار آموزش عالی ایران، سال تحصیلی 62-1361 (1362)، جلد اول، تهران: مرکز برنامه­ریزی آموزشی وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
ازغندی، علیرضا (1378)، علم سیاست در ایران، تهران: انتشارات باز.
پورطائی، علی (1355)، آموزش عالی در ایران، کتاب دوم، تهران: سازمان سنجش آموزش کشور.
پیروزان، علیرضا (1400)، سواد دانشگاهی و دانشگاه ایرانی، تهران: موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
دانشگاه و دانشگاهیان از دیدگاه امام خمینی (1378)، تهران: موسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی.
روابط عمومی ستاد انقلاب فرهنگی (بی­تا)، مشخصات کلی رشته­های آموزشی گروه­های علوم انسانی، هنر وکشاورزی دانشگاه­ها و موسسات آموزش عالی جمهوری اسلامی ایران مصوب ستاد انقلاب فرهنگی، تهران: بخش فرهنگی دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی.
شرف­زاده، محمد (1383)، انقلاب فرهنگی در دانشگاه­های ایران، تهران: پژوهشکدة امام خمینی و انقلاب اسلامی.
شورای عالی انقلاب فرهنگی (1384)، بیست‌سال تلاش در مسیر تحقق اهداف انقلاب فرهنگی، تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی.
کارنامه دفتر همکاری حوزه و دانشگاه از تیر تا اسفند 62 (1363)، قم: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.
گزارش عملکرد (1361)، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
مصفا، نسرین (1385)، سیری در تحولات آموزشی و پژوهشی علوم سیاسی و روابط بین­الملل، نقش عوامل تاثیرگذار سطح کلان، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ملک، اقدس (فراهم­آورنده) (1354)، فهرست توصیفی کتاب­شناسی علوم سیاسی، زیر نظر حمید عنایت با همکاری ابوالفضل قاضی و محمدرضا جلیلی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ملکی، محمد (1359)، دانشگاه تهران و جای پای امپریالیسم آمریکا، بی­جا.
 
مقاله
باوی، محمد (1377)، «وضعیت رشته علوم سیاسی در ایران»، فصلنامه علوم سیاسی، سال 1، شماره 3، زمستان.
پورجوادی، نصراله (1359 الف)، «درباره کمیته ترجمه، تالیف و تصحیح» (گفتگو)، نشر دانش، شماره 1، آذر و دی.
پورجوادی، نصراله (1359 ب)، «به سوی نشر دانشگاهی»، نشر دانش، شماره 2، بهمن و اسفند.
پورجوادی، نصراله (1361)، «قضیه دو هزار جلد کتاب – افسانه یا حقیقت»، نشر دانش، شماره 13، آذر و دی.
رضی، احمد (1388)، «شاخص­های ارزیابی و نقد کتاب­های درسی دانشگاهی»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، سال 14، شماره 21.
سلیمی، حسین (1388)، «تاثیر نگرش چپ­گرایانه بر برنامه درسی علوم سیاسی در ایران» در بررسی وضعیت آموزش و پژوهش علوم سیاسی و روابط بین­الملل در ایران، به کوشش حسین سلیمی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
محمدی­مهر، غلامرضا؛ توسلی، مجید؛ طاهری، ابوالقاسم؛ ادریسی، افسانه (1397)، «گونه­شناسی مطالعات توسعه سیاسی ایران»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال 13، شماره 3.
منصوریان، یزدان (1392)، «صد ویژگی کتاب­های دانشگاهی کارآمد و اثربخش»، پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، سال 17، شماره 29.
نائینی، سید‌محمدکاظم (1383)، «شوراها در آموزش عالی ایران»، دائره­المعارف آموزش عالی، جلد اول، زیرنظر نادرقلی قورچیان، حمیدرضا آراسته و پریوش جعفری، تهران: بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی.
نشر دانش (1359)، شماره 2، بهمن و اسفند.
 
منابع الکترونیکی
سایت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، به نشانی: https://rihu.ac.ir/fa
متقیان، علی (1399)، «چهل سال با جهاد دانشگاهی؛ تاریخ شفاهی انقلاب فرهنگی و چهل سال مدیریت جهادی»، سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی، 15 مرداد، در:
https://sccr.ir/news/14133/1/
 
نجفی، موسی (1390)، «خاطرات موسی نجفی از بشیریه، سیدجواد طباطبایی، هادیان و سمتی»، هفته­نامه پنجره ویژه­نامه نوروزی، قابل دستیابی در:
http://tarikhirani.ir/fa/news/580/%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D9%86%D8%AC%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D8%B7%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B3%D9%85%D8%AA%DB%8C
 
مستندات
بولتن خبری (1362)، شماره 3، دبیرخانه ستاد انقلاب فرهنگی.
بولتن خبری (1363)، شماره 5، دبیرخانه ستاد انقلاب فرهنگی.
پرونده کتاب «آثار بزرگ سیاسی از ماکیاولی تا هیتلر»، مرکز نشر دانشگاهی.
پرونده کتاب «اهمیت استراتژیکی ایران در جنگ جهانی دوم»، مرکز نشر دانشگاهی.
پرونده کتاب «بنیاد فلسفه سیاسی در ایران»، مرکز نشر دانشگاهی.
پرونده کتاب «حکومت: آشنایی با علم سیاست»، مرکز نشر دانشگاهی.
پرونده کتاب «خاطرات سرآرتور هاردینگ»، مرکز نشر دانشگاهی.
پرونده کتاب «دیدگاه­هایی درباره دگرگونی اجتماعی»، مرکز نشر دانشگاهی.
پرونده کتاب «روش­های تحقیق در علوم سیاسی: تحلیل تجربی»، مرکز نشر دانشگاهی.
پرونده کتاب «ریشه­های اجتماعی دیکتاتوری و دموکراسی»، مرکز نشر دانشگاهی.
خلاصه مذاکرات و صورت مصوبات 1364- کتاب اول (1364)، تهیه و تدوین سیدمحمدکاظم نائینی، تهران: دبیرخانه شورای عالی برنامه­ریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
روزنامه رسمی (1359)، شماره 10341، 5 شهریور.
گزارش عملکرد سازمان سمت از ابتدای تاسیس تا مهر 1365.
گزارش عملکرد گروه برنامه­ریزی علوم انسانی در سال 1364(1364)، تهیه و تنظیم محمدتقی حقیقت­نیا، تهران: شورای عالی برنامه­ریزی وزرات فرهنگ و آموزش عالی.
مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، 7/12/1363.
 
گفتگو:
دکتر علیرضا ازغندی، 28 مهر 1399 و 20 اسفند 1399.
دکتر حمید احمدی، 25 بهمن 1400.