سرشت عقلانی شدن در گذر از ایران باستان به ایران اسلامی؛ گذار از جهان بینی اسطوره ای به جهان بینی دینی

توان, حسن; پولادی, کمال; توسلی رکن آبادی, مجید

doi:10.22034/ipsa.2022.471

سرشت عقلانی شدن در گذر از ایران باستان به ایران اسلامی؛ گذار از جهان بینی اسطوره ای به جهان بینی دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد، تهران، ایران.

² استادیار گروه علوم سیاسی، واحد چالوس، دانشگاه آزاد، چالوس، ایران.

³ دانشیار گروه علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد، تهران، ایران.

10.22034/ipsa.2022.471

چکیده

برای تبیین چگونگی گذار ایران از دوره باستان به اسلامی، می توان از چارچوب های گوناگونی استفاده کرد که نظریه تحول آگاهی هابرماس، یکی از آن هاست. مقاله پیش رو با استفاده از این نظریه، به این نتیجه می رسد که اندیشه سیاسی ایرانی، به موازات گذار از آگاهی اسطوره ای در عهد باستان، به آگاهی دینی در دوره میانه، هیچ گاه پیوند خود با متافیزیک را قطع نکرد. در ایران باستان، اساطیر و سپس دین زردشتی مهم ترین منابع تفکر سیاسی به شمار می رفتند که با ورد اسلام به ایران، شریعت اسلامی این نقش را برعهده گرفت. اگر شاه در عهد باستان، در کانون اندیشه سیاسی ایرانی قرار داشت، در دوره اسلامی، در تفکر ابن سینا، نبی و در نظریه سهروردی، حاکمِ حکیم این موقعیت را پیدا نمود. علاوه بر این، در عهد باستان، یک قانون کلی به نام «اَشه» بر طبیعت و اجتماع حاکم بود که در دوره میانه، این جامه بر تن «شریعت» راست شد. پرسش اصلی پژوهش این است که سرشت گذار ایران باستان به ایران اسلامی را از حیث نوع جهان بینی چگونه می توان تحلیل و تبیین کرد؟ فرضیه ما این است که سرشت اصلی تحول از ایران باستان به ایران اسلامی را می توان عقلانی شدن به صورت گذار از جهان بینی اسطوره ای با بینش دوانگاری به جهان بینی دینی با بینش یگانه انگار، توصیف کرد. روش مورد استفاده در این پژوهش، روش انتقادی است که عمدتا توسط متفکران مکتب فرانکفورت از جمله هابرماس به کار گرفته شد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.1735790.1401.17.4.3.9

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The nature of rationalization in passing from ancient to Middle Age Iran; Transmission from mythical to the religious worldview

نویسندگان [English]

Hasan Tavan ¹
Kamal Pooladi ²
Majid Tavasoli Roknabadi ³

¹ Ph.D. Student, Department of Political Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

² Assistant Professor, Department of Political Science, Chaloos Branch, Islamic Azad University, Chaloos, Iran.

³ Associate Professor, Department of Political Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

For explaining Iranian transmission from the ancient period to the Middle Ages, we can adopt different approaches, of which Habermas's' structure of consciousness theory is one of them. Using this theory, the forward paper came to the conclusion that in the transmission of ancient mythical consciousness to the Middle Ages religious consciousness, Iranian political thought never cut its connection to metaphysics. In the ancient epoch, myths and Zoroastrianism were the most important sources of Iranian political thought, whereas, in the Middle Ages, Islamic sharia took this role. If, in the ancient period, the shah was pivotal in Iranian political thought, in the Islamic period, the prophet, in Ibn Sina, and the sage in Suhrawardi's view, got this place. In addition, in the ancient era, there was a general law known as Aša that governed simultaneously nature and society, whereas in the Middle Ages the sharia wore this cloth. The main question is how we can analyze the nature of worldview transmission from ancient to Islamic Iran. We hypothesized that the nature of transmission from ancient Iran to the Islamic period could be explained by Rationalization theory, i.e. Iran moved from a mythical worldview based on a dual vision to the Islamic worldview based on a monotheistic insight. The research method that we employed is a critical method that is mainly used by Frankfort school thinkers, including Habermas.

کلیدواژه‌ها [English]

Rationalism
Aša
Ideal ruler
Islamic cosmology
Shia

مراجع

- آموزگار، ژاله (1374)؛ «فرّه، این نیرویی جادویی و آسمانی»، مجله کلک، شماره 70-69-68، صص 42-34

- اتکینسون، ریتا ال و دیگران (1393)؛ زمینه روانشناسی هیلگارد، ترجمه محمد نقی براهنی و دیگران، تهران: رشد

- احمدوند، شجاع و اسلامی، روح الله (1396)؛ اندیشه سیاسی در ایران باستان، تهران: سمت

- ادی، سموئیل کندی (1392)؛ آیین شهریاری در شرق، تهران: علمی و فرهنگی

- امین رضوی، مهدی (1394)؛ سهروردی و مکتب اشراق، ترجمه مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز

- بستانی، احمد (1390)؛ «سهروردی و اندیشه سیاسی ایرانشهری»، دو فصلنامه پژوهش سیاست نظری، شماره دهم، صص 36-19

- بویس، مری (1400)؛ زردشتیان، باورها و آداب دینی آن ها، ترجمه عسکر بهرامی، تهران: ققنوس

- پولادی، کمال (1396)؛ تاریخ اندیشه سیاسی در ایران و اسلام، تهران: نشر مرکز

- پولادی، کمال (1397)؛ در سودای نظام داد، تهران: نشر مرکز

- پورجوادی، نصرالله (1378)؛ درآمدی بر فلسفه افلوطین، تهران: مرکز نشر دانشگاهی

- روزنتال، اروین آی. جی (1396)؛ اندیشه سیاسی اسلام در سده های میانه، ترجمه علی اردستانی، تهران: قومس

- زنر، آر. سی (1393)؛ تعالیم مغان، ترجمه فریدون بدره ای، تهران: توس

- ژینیو، فیلیپ (1400)؛ انسان و کیهان، ترجمه لیندا گودرزی، تهران: ماهی

- شاکد، شائول (1386)؛ تحول ثنویت، ترجمه سید احمدرضا قائم مقامی، تهران: ماهی

- شکوری، ابوالفضل (1384)، فلسفه سیاسی ابن سینا، قم: عقل سرخ

- ضیایی، حسین (1391)؛ معرفت و اشراق در اندیشه سهروردی، ترجمه سیما سادات نوربخش، تهران: فرزان روز

- طباطبایی، سید جواد (1373)؛ زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران: کویر

- طباطبایی، سید جواد (1395)؛ درآمدی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران: کویر

- طباطبایی، سید جواد (1399)؛ خواجه نظام الملک طوسی، گفتار در تداوم فرهنگی ایران، تهران: مینوی خرد

- عباسی، مسلم (1393)؛ تحول اندیشه سیاسی در ایران باستان، تهران: نگاه معاصر

- فاضلی، حبیب الله (1390)؛ «درآمدی بر اندیشه سیاسی اسماعیلیه (با تاکید بر دولت اسماعیلیان نزاری ایران)»، فصلنامه سیاست، دوره 41، ش 1، صص 227-209

- فاضلی، حبیب الله و سروند، مجید (1397)؛ «تاملاتی در مفهوم ارته (اشه) ایران باستان در پرتو هستی شناسی و انسان شناسی فلسفه ایرانی»، فصلنامه سیاست، دوره 49، ش 3، صص 744-725

- فروند، ژولین (1383)؛ جامعه شناسی ماکس وبر، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران: توتیا

- فیرحی، داود (1378)؛ قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران: نی

- فولتس، ریچارد (1398)؛ دین های ایران باستان، ترجمه امیر زمانی، تهران: دیبایه

- قادری، حاتم (1379)؛ اندیشه های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سمت

- کرون، پاتریشیا (1399)؛ تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام، ترجمه مسعود جعفری، تهران: سخن

- کوربن، هانری (1388)؛ تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران: کویر

- مجتبایی، فتح الله (1399)؛ شهر زیبای افلاطون، تهران: هرمس

- مطهری، مرتضی (بی تا)، جامعه و تاریخ، بی جا: دفتر انتشارات اسلامی

- مداحی، مرتضی (1398)؛ «سیر تطور جهان شناسی اسماعیلیه و تاثیر آن بر دعوت دینی آنان»، معرفت، سال بیست و هشتم، شماره پنجم، صص 20-11

- نصر، حسین (1396)؛ سنت عقلانی اسلامی در ایران، ترجمه سعید دهقانی، تهران: قصیده سرا

- نصر، حسین (1352)؛ سه حکیم مسلمان، ترجمه احمد آرام، تهران: شرکت سهامی کتاب های جیبی

- نوذری، حسینعلی (1393)؛ بازخوانی هابرماس (درآمدی انتقادی بر آراء اندیشه ها و نظریه های یورگن هابرماس)، تهران: چشمه

- نیولی، گراردو (1388)؛ از زردشت تا مانی، ترجمه آرزو رسولی، تهران: ماهی

- ویدن گرن، گئو (1377)؛ دین های ایران باستان، ترجمه منوچهر فرهنگ، تهران: آگاهان ایده

- همپتن، جین (1385)؛ فلسفه سیاسی، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: طرح نو

- هینلز، جان (1399)؛ شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار، احمد تفضلی، تهران: چشمه

- Audi, Robert (1999); the Cambridge Dictionary of Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press

- Bowering, Gerhard (2013) (Ed.); the Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought, Princeton: Princeton University Press

- Black, Anthony (2011); the History of Islamic Political thought; from the prophet to the present, Edinburgh: Edinburgh University Press

- El- Rouayheb, Khaled, Schmidtke, Sabine (2007) (Eds.); the oxford Handbook of Islamic Philosophy, New York: Oxford University Press

- Galston, Miriam (1990); Politics and Excellence, the Political Philosophy of Al farabi, Princeton: Princeton University Press

- Montgomery Watt. W (2007); Islamic Political Thought, Edinburg: Edinburg University Press

- Pusey, Michel (2003); Jürgen Habermas, New York: Routledge

- Singer, Peter (2001); Hegel: a very short introduction, New York: Oxford University Press

- Zaehner, R.C (1961); the Dawn and Twilight of Zoroastrianism, New York: GPP'S

- Ziai, Hossein (1992); “The Source and Nature of Political Authority in Suhrawardi’s Philosophy of Illumination,” in political Aspects of Islamic Philosophy, ed. Charles Butterworth, Cambridge: Harvard University Press.