جایگاه مفهومی «حق و خیر» در گفتمان‌های غالب در جمهوری اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تخصصی علوم سیاسی ، گرایش مسایل ایران ، گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل ، دانشکده حقوق و علوم سیاسی ، واحد تهران جنوب ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران.

2 استادیار علوم سیاسی، واحد تهران جنوب ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران.

چکیده

دوگانه مفهومی خیر و حق از اساسی‌ترین موضوعات اندیشة سیاسی بوده چنانکه یکی از شالوده‌های مباحث نظری دربارة دموکراسی‌خواهی و حکومت قانون است. تقدم و تاخر این دو مفهوم نسبت به یکدیگر نیز از موضوعات اختلافی بین فلاسفه سیاسی حتی مدرنی چون کانت و رالز بوده است. در این مقاله سعی شده تا هم نگاه غالب گفتمانهای جمهوری اسلامی به این دو مفهوم بررسی و تحلیل شود، و هم درصورت وجود یک یا هردو آنها در این گفتمانها ، تقدم و تاخر آنها نیز بررسی شود. لذا با مفروض گرفتن اهمیت این دو مفهوم در نگاه به امر سیاسی، در این مقاله تلاش می شود تا بیابیم : بازتاب این دوگانه در گفتمان‌های سیاسی مسلط در جمهوری اسلامی چگونه بوده است؟ آیا می‌توان ردّی از این دوگانه را در نظام معانی درون-گفتمانی و تقابل‌های میان-گفتمانی در حوزه سیاسی پس از انقلاب اسلامی ایران پیدا کرد؟ روش تحلیل این مقاله مبتنی بر نظریة گفتمان است . در چارچوب نظری نیز ضمن اشاره به مباحث مفهومی دربارة دوگانه خیر و حق، تأکید بیشتر را بر نظریه عدالت به مثابه انصاف جان رالز گذاشته‌ایم که ضمن تلاش برای ارائة ترکیبی میان مقولات حق و خیر، تقدم منطقی را بر حق قرار می‌دهد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که دو گفتمان مسلط اصلاح‌طلبی/اصول‌گرایی و اسلاف گفتمانی آنها در دورة جمهوری اسلامی اساسا رویکردهایی خیرمحور دارند و معطوف به غایتی آرمانی بوده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The conceptual position of "right and good" in the dominant discourses in the Islamic Republic

نویسندگان [English]

  • Afshin Habibzadeh 1
  • Reza Akbari Nouri 2
  • Khodaiar Mortezavi 2
1 Ph.D. student in Political Science, Iranian Issues, Department of Political Science and International Relations, Faculty of Law and Political Science, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of Political Science, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The conceptual duality of good and right is one of the most basic issues of political thought,. The superiority and inferiority of these two concepts to each other has been a matter of dispute between even modern political philosophers such as Kant and Rawls. In this article, an attempt has been made to check and analyze the dominant view of the discourses of the Islamic Republic on these two concepts, and if there is one or both of them in these discourses, their precedence and backwardness are also examined. Therefore, by assuming the importance of these two concepts in looking of the political , in this article, we try to find out: How has this duality been reflected in the dominant political discourses in the Islamic Republic? Is it possible to find traces of this duality in the system of intra-discourse meanings and inter-discourse confrontations in the political field after the Islamic Revolution of Iran? The analysis method of this article is based on discourse theory. In the theoretical framework, while referring to the conceptual discussions about the duality of good and right, we have put more emphasis on John Rawls's theory of justice as fairness, which, while trying to present a combination between the categories of right and good, places logical precedence over right. The findings of the research show that the two dominant discourses of reformism/ principalism and their predecessors in the period of the Islamic Republic basically have benevolent approaches and were aimed at an idealistic goal.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Duality of right and good
  • Islamic revolution
  • speech analysis
  • medical reform
  • fundamentalism
احمدی‌نژاد، محمود (۱۳۸۵) سخنرانی در شصت و یکمین نشست مجمع عمومی سازمان‌ ملل‌ در‌ شهریور 1385
ادل، آبراهام (1385) : «حق و خیر» در فرهنگ تاریخ اندیشه‌ها، ترجمه: مجموعه مترجمان ،ج 2، ویراستار: فیلیپ وینر، تهران: انتشارت سعاد
ابوالحسنی، علی‌محمد (۱۳۹۳) «جامعه‌گرایی»، پایگاه اینترنتی پژوهه. ۲۴ آبان ۱۳۹۳
اشرف احمد، و علی بنوعزیزی (1387) طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران. تهران: انتشارات نیلوفر
افلاطون (1387): ضیافت افلاطون، ترجمه محمدعلی فروغی، تهران:جامی
افلاطون(1353): جمهوری. ترجمة محمدحسن لطفی. تهران: چاپخانه خوشه
امام خمینی(1381):ولایت فقیه،تهران،موسسه تنطیم و نشر آثار امام خمینی،چاپ یازدهم
امام خمینی(1385):صحیفه امام ،دوره 22 جلدی ، تهران،موسسه تنطیم و نشر آثار امام خمینی،چاپ چهارم
ایزدی، رجب و امیررضایی‌پناه (۱۳۹۲): «مبانی اجتماعی و اقتصادی تحول در گفتمان‌های سیاسی مسلط در جمهوری اسلامی ایران». جستارهای سیاسی معاصر. سال چهارم، شماره چهارم. زمستان ۱۳۹۲
برزین، سعید(۱۳۷۸) جناح‌بندی سیاسی در ایران از دهة ۱۳۶۰ تا دوم خرداد  ۱۳۷۶. تهران: مرکز
بشیریه، حسین (1381): دیباچه‌ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران در دوران جمهوری اسلامی، تهران: نگاه معاصر
تاجیک، محمد رضا (1390): پساسیاست، نظریه و روش، تهران: نی
تاجیک، محمدرضا (1379): جامعه امن در گفتمان خاتمی. تهران: نشر نی
تاجیک و روزخوش (1387) « بررسی نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران از منظر تحلیل گفتمان» مسائل اجتماعی ایران. دوره ۱۳۸۷، شماره ۵ - ( شماره ۶۱- ۱۳۸۷)
تیلور، چارلز (1395): هگل و جامعه مدرن. مترجم: منوچهر حقیقی راد. تهران: نشر مرکز
حاضری، علی محمد و ابراهیم ایران نژاد و مصطفی مهرآیین (1390): «گفتمان اصلاح طلبی اسلامی در ایران پس از انقلاب ». دانشنامه علوم اجتماعی تربیت مدرس (جامعه شناسی تاریخ)، دوره سوم، بهار و تابستان ۱۳۹۰
حسین زاده، احمد (۱۳۸۸) «بررسی و نقد نظریه پردازی «بابی سعید» درباره انقلاب اسلامی ایران» مجله آموزه، شماره 7 , 1388
حسینی‌زاده، سید محمد علی (1393)، «مسئله آزادی در دو گفتمان اصولگرا و اصلاح طلب»، سپهر سیاست، سال اول، شماره یک
حقیقت، سید صادق(1387): روش شناسی علوم سیاسی، قم : موسسه انتشارات دانشگاه مفید
خاتمی، احمد (۱۳۸۵) «مبانی قرآنی دولت اسلامی» روزنامه ایران، ویژه نامه پایان سال ۱۳۸۵. ۲۵ اسفد ۱۳۸۵
خرمشاد، محمد باقر و جوادجمالی(۱۳۹۷): «امر سیاسی و گفتمان‌های سیاسی در ایران بعد از انقلاب اسلامی». مطالعات انقلاب اسلامی، پاییز 1397، شماره 54
دارابی، علی(۱۳۸۶): «ایران امروز: اصول گرایی، ماهیت و مؤلفه های آن». زمانه. فروردین 1386، شماره 55
دهقانی فیروزآبادی، جلال (138۶) «گفتمان اصول‌گرایی عدالت‌محور در سیاست خارجی دولت احمدی‌نژاد». دانش سیاسی. بهار و تابسنان ۱۳۸۶. شماره ۵
دهقانی فیروزآبادی، جلال (1388) «گفتمان عدالت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» معرفت سیاسی سال اول بهار و تابستان ۱۳۸۸. شماره ۱
دی، جان (1380): «جان رالز؛ نظریه عدالت». در نقد و بررسی آثار بزرگ سیاسی سدة بیستم. موری فورسیت و موریس کینزساپر. ترجمة عبدالرحمن عالم. تهران: دانشگاه تهران
ربانی خوراسگانی و میرزایی (1394): «تحلیل تقابل گفتمانی اصول گرایی و اصلاح طلبی در دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری» ، جامعه شناسی کاربردی. سال بیست و ششم، زمستان 1394، شماره 4 (پیاپی 60)
رالز، جان (1394): عدالت به مثابه انصاف. ترجمه عرفان ثابتی. تهران: ققنوس
رالز، جان (1396): نظریه‌ای در باب عدالت. ترجمه مرتضی نوری. تهران: نشر مرکز
زرشناس، شهریار (۱۳۸۲): واژه‌نامه فرهنگی-سیاسی. تهران، معاونت سیاسی شورای سیاستگذاری ائمه جمعه
سعید، بابی(۱۳۷۹)، هراس بنیادین، ترجمة غلام‌رضا جمشیدی، تهران: وسفی.
سلطانی، علی اصغر (۱387): گفتمان، قدرت، زبان، ساز و کارهای جریان و قدرت در جمهوری اسلامی، تهران: نی
سندل، مایکل (1397الف): لیبرالیسم و محدودیت‌های آن. ترجمه حسن افشار. تهران: نشر مرکز
سندل، مایکل (1397ب): عدالت؛ کدام کار درست است؟. ترجمه حسن افشار. تهران: نشر مرکز
سندل، مایکل، (۱۳۷۴): لیبرالیسم و منتقدان آن. ترجمه احمد تدین. تهران: علمی و فرهنگی
صفاریان، غلامعلی و فرامرزمعتمد دزفولی(1387): سقوط دولت بازرگان، تهران: قلم
ظریفی نیا، محمدرضا (۱۳۷۸) کالبدشکافی جناحهای سیاسی ایران: 1358 تا 1378. تهران: آزادی اندیشه
عابدی اردکانی ، محمد و پروین عظیمی (1391): «بررسی تطبیقی دیدگاه‌های جریان اصول‌گرا و اصلاح‌طلب نسبت به مشارکت سیاسی زنان در جمهوری اسلامی ایران (1376-1384)»، دوفصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش سیاست نظری» ،دوره جدید، شماره دوازدهم، پاییز و زمستان 1391
عظیمی دولت آبادی، امیر (1387): منازعات نخبگان سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
قوچانی، محمد (1379) دولت دینی، دین دولتی. تهران: سرایی
کاپلستون، فردریک (1388): تاریخ فلسفه (جلد 1) یونان و روم. ترجمه: سید جلال الدّین مجتبوی. تهران: علمی و فرهنگی
کدی، نیکی (1385) نتایج انقلاب ایران. ترجمه مهدی حقیقت خواه. تهران: ققنوس
گرامشی، آنتونیو (۱۳۸۴): دولت و جامعه مدنی. ترجمه: عباس میلانی. تهران: اختران
لیالی، محمدعلی (۱۳۹۳): جریان شناسی سیاسی، ج1 نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف
مارش، دیوید و جری استوکر (1384): نظریه و روش در علوم سیاسی، ترجمه: امیر محمد حاجی یوسفی، تهران : پژوهشکده مطالعات راهبردی
مصباح یزدی، محمد تقی(1378): نظریه سیاسی اسلام. قم : موسسه انتشارات مرکز آموزشی پژوهشی امام خمینی
مصباح یزدی ، محمدتقی)1391(: «وطن چیزی قراردادی است که ارزش اهدای جان را ندارد/ طرح مباحث وطن دوستی شعار دوران جاهلیت است» ، مشرق. ۱۲ آذر ۱۳۹۱ https://www.mashreghnews.ir/news/174779
مصباح یزدی،م،(1384، 7دی) ، سخنرانی ، پرتو سخن
مک‌اینتایر ، الیسیدر (1392): در پی فضیلت: تحقیقی در نظریه اخلاقی، ترجمه حمید شهریاری محمدعلی شمالی. تهران: سمت
هرسیج،حسین؛حسینی،سیدمطهره،(1388) : شکل گیری جریان سیاسی چپ در دهه اول پس از انقلاب،فصلنامه سیاست،دوره 39.شماره 3
هوارث، دیوید (1377): «گفتمان»، ترجمه: علی اصغر سلطانی. فصلنامه علوم سیاسی دوره 1، سال اول ، شماره دوم ، پاییز 1377، صفحه 156-183
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوییز (1389): نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه: هادی جلیلی، تهران: نی.
Audard, Catherine (2014): “Right, Just, Good” in Dictionary of Untranslatables: A Philosophical Lexicon. Edited by Barbara Cassin. Princeton : Princeton University Press
Ehteshami, A. and M. Zweiri (2007): Iran and the Rise of its Neoconservatives: The Politics of Tehran`s Silent Revolution, London: I.B.Tauris
Laclau, Ernesto & Mouffe, Chantal (1985): Hegemony and socialist strategy: Towards a Radical Democratic Politics. London: Verso
Rawls, John (1988): “The Priority of Right and Ideas of the Good” Philosophy & Public Affairs, Vol. 17, No. 4 (Autumn, 1988), pp. 251-276
Rawls, John (1999): A Theory of Justice. Cambridge, Mass: Belknap Press of Harvard University Press
Rawls, John (2001): Justice as Fairness: a Restatement. Cambridge, Mass. : Harvard University Press,
Sandel, Micheal (1998): Liberalism ad the Limits of Justice. Cambridge: Cambridge University Press.
Takeye, Ray (2009). Guardian of the Revolution: Iran and the World in the Age of the Ayatollahs, Oxford: Oxford University Press.
Thaler, D.E, A. Nader, Sh. Chubin, J. Green, Ch. Lynch, and F. Wehrey (2010). Mullahs, Guard, and Bonyads: An Exploration of Iranian Leadership Dynamics, Santa Monica, Calif: RAND Corporation.
Stanford Encyclopedia of Philosophy (2008): John Rawls ,  First published Tue Mar 25, 2008; substantive revision Mon Apr 12, 2021. https://plato.stanford.edu/entries/rawls/