گفتمان راه سوم در ایران عصر مشروطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

در مطالعه انقلاب مشروطه، معمولاً از یک گفتمان سنتی به عنوان حافظ وضع موجود و از یک گفتمان مدرن، به عنوان ناقد وضع موجود نام برده می‌شود و از بررسی گفتمان‌های دیگر اجتناب می‌گردد. هدف این مقاله، متمایز کردن و شناساندن گفتمانی به نام راه سوم در بین دو گفتمان مدرن و سنتی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. برای رسیدن به این مهم، الگوی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف به خدمت گرفته می‌شود. گردآوری داده‌ها از منابع دست‌اول و دوم صورت گرفته و منابع به روش تحلیل انتقادی بررسی شده‌اند. این تحقیق می‌کوشد تا گفتمان مذکور را از میان آثار داود فیرحی معرفی کند. گفتمان راه سوم، گفتمانی بود که خود را در مقابل گفتمان سنتی و مدرن تعریف کرده و همزمان غرب و سنت را نفی، و تجدد و مذهب را اثبات می‌کرد. سؤال اصلی پژوهش این است که «گفتمان راه سوم چگونه به مقاومت در برابر گفتمان سنتی می‌پردازد؟» پاسخ احتمالی(فرضیه) به پرسش اصلی چنین است: گفتمان‌ راه سوم در عصر مشروطه، براساس زمینه‌‌های اجتماعی، و موقعیت گفتمانی خود، ضمن مقاومت علیه قدرت و ایدئولوژی گفتمان سنتی، خود را به صورت مستقل از گفتمان سنتی و مدرن مطرح می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The discourse of the third way in Iran in the constitutional era

نویسندگان [English]

  • Ahmad Khaleghi Damghani
  • Mohammad Sadegh Pourebrahim Ahvazi
Faculty of Politics, Law and Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Usually, in the research related to Iran's constitutional revolution, two discourses, traditional and modern, are considered by researchers. Traditional discourse is considered as the supporter of the status quo, while modern discourse is in opposition to the status quo. Thus, other discourses are not examined. The purpose of this article is to distinguish and identify a discourse called the third way among two modern and traditional discourses, which has received less attention. For this purpose, using the Fairclough's critical discourse analysis. Data was collected from primary and secondary sources and Sources have been reviewed by critical analysis method. The article investigates the discourse of the third way among the works of Davoud Feirahi. The discourse of the third way was a discourse that defined itself against the traditional and modern discourse and at the same time negated the West and tradition, and proved modernity and religion. The main question is "How does the third way discourse resist the traditional discourse?" The possible answer to the question is as follows: the third way discourse in the constitutional era, based on its social contexts, and its discourse position, resists against the ideology and power of traditional discourse, presents itself independently of the traditional and modern discourse.

کلیدواژه‌ها [English]

  • critical discourse
  • third way discourse
  • power
  • resistance
  • Constitutional era
  • Davoud Feirahi
آجودانی، لطف­الله(1399)؛ روشنفکران ایران در عصر مشروطیت، تهران: نشر اختران
آدمیت، فریدون(1349)؛ اندیشه­های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، چاپ اول.
آدمیت، فریدون(1985)؛ ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، سوئد: کانون کتاب ایران، چاپ دوم(چاپ اول: انتشارات پیام)، جلد نخستین.
آدمیت، فریدون(1985)؛ ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، جلد دوم: مجلس اول و بحران آزادی، تهران: انتشارات روشن­گران، چاپ اول.
آقاگل‌زاده(ب)، فردوس(1391)؛ مجموعه مقالات نخستین هم‌اندیشی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی به کوشش فردوس آقاگل‌زاده، تهران: انجمن زبان‌شناسی ایران، نشر نویسه پارسی، انتشار الکترونیک فیدیبو، ویراست دوم.
-------- (1391)؛ «توصیف و تبیین ساخت‌های زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی»، فصلنامه پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دوره سوم، شماره 2، تهران.
--------- ، و غیاثیان، مریم سادات(1386)؛ «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی»، مجله زبان و زبان شناسی، دوره سوم، شماره5، تهران.
براون، ادوارد(1329)؛ انقلاب ایران، ترجمه احمد پژوه، تهران: کانون معرفت.
تاجیک، محمد رضا(1390)؛ پسا سیاست؛ نظریه و روش، تهران: نشر نی، چاپ اول.
جمعی از محققان(1389)؛ فرهنگ­نامه اصول فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
حائری، عبدالهادی(۱۳۶۴)؛ تشیع و مشروطیت در ایران و نقش شیعیان مقیم عراق در مشروطه، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم.
حقدار، علی­اصغر(1395)؛ مجلس اول و نهادهای مشروطیت، آنکارا: باشگاه ادبیات، چاپ دیجیتال، چاپ دوم با اصلاحات.
حقیقت، صادق و حسینی­زاده، محمدعلی(1387)؛ «گفتمان»، در رهیافت و روش در علوم سیاسی، به اهتمام عباس منوچهری، تهران: انتشارات سمت.
خراسانی، ملامحمد­کاظم؛ رساله «ضرورت علاج عاجل امراض مهلکه»، در زرگری­نژاد، غلام­حسین(1387)، رسایل مشروطیت؛ مشروطه به روایت موافقان و مخالفان، جلد دوم، تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، چاپ اول.
زرگری­نژاد، غلام­حسین(1395)؛ سیاست­نامه­های قاجاری؛ سی و یک اندرزنامه سیاسی عصر قاجار، جلد اول، تهران: نگارستان اندیشه، چاپ اول.
سرپرست سادات، سید ابراهیم(1397)، الگوشناسی و بازشناسی انتقادی مردم سالاری نزد جریان سیاسی سوسیالیسم ایرانی دوره پهلوی دوم، فصلنامه جامعه شناسی ایران، سال اول، شماره دوم، تابستان 1397، صص 126-91.
سریع‌القلم، محمود(1390)؛ اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار، بی‌جا.
سلطانی، سیدعلی­اصغر(1387)؛ قدرت، گفتمان و زبان ساز و کارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر نی، چاپ دوم.
شکوری، ابوالفضل(1370)، حجت الاسلام زنجانی نماینده خط فکری سوم در انقلاب مشروطیت ایران، نشریه یاد، بهار 1370، شماره 22، صص109 تا 123.
شمیم، علی اصغر(1383)؛ ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: انتشارات زریاب، چاپ دوم.
صدرا، محمد(1399)، سید جمال و راه سوم در ورود جامعه اسلامی به عصر جدید، فصلنامه علمی- پژوهشی  سیاست متعالیه، سال هشتم، شماره 31، 1399. صص121-138.
طباطبایی، سید جواد(1386)؛ مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی، تبریز: انتشارات ستوده، چاپ دوم.
طباطبایی­فر، سید محسن(1391)؛ نظام سلطانی از دیدگاه اندیشه سیاسی شیعه(دوره صفویه و قاجاریه)، تهران: نشر نی، انتشار الکترونیک: نرم افزار کتابخوان نشر نی، چاپ دوم.
طهماسبی، طوس(1383)، راه سوم در بوته نقد، فصلنامه علمی راهبرد، شماره 32، شهریور 1383، صص352-364.
فرکلاف، نورمن(1379)؛ تحلیل انتقادی گفتمان، جمعی از مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها، چاپ اول.
فیرحی، داود (1395)، درس­گفتار راه سوم، مقطع دکتری، تقریر عارف مسعودی، تهران: دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، نیمسال اول تحصیلی96-1395.
----------- (1396)، درس­گفتار تاریخ اندیشه سیاسی در ایران معاصر، مقطع دکتری، تهران: دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی نیمسال دوم سال 96-1395.
----------- (1397)، درس­گفتار روش‌شناسی اندیشه سیاسی، مقطع دکتری، تقریر رضا تاران، تهران: دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، نیمسال اول تحصیلی98-1397.
----------- (1399)؛ مفهوم قانون در ایران معاصر(تحولات پیشامشروطه)، تهران: نشر نی، چاپ اول.
فیلیپس، لوئیس، و یورگنسن ماریان(1394)؛ نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی، نشر الکترونیکی فیدیبو.
کدیور، محسن (ب)(1387)؛ نظریه­های دولت در فقه شیعه، تهران: نشر نی، چاپ هفتم.
---------- (1387)؛ سیاست­نامه خراسانی؛ قطعات سیاسی در آثار آخوند ملامحمدکاظم خراسانی، تهران: انتشارات کویر، چاپ دوم.
کسروی، احمد(1344)؛ تاریخ مشروطه ایران، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ ششم.
گیدنز، آنتونی(1386)، راه سوم؛ بازسازی سوسیال دموکراسی، ترجمه منوچهر صبوری کاشانی، تهران: نشر شیرازه، چاپ دوم.
محمودی، سیدعلی(1393)؛ نواندیشان ایرانی، تهران: نشر الکترونیک نی.
معینی علمداری، جهانگیر(1399)، درس­گفتار روش­شناسی در علم سیاست، مقطع کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، نیمسال اول تحصیلی 1400-1399.
مکتوبیان، مریم، و دزفولیان، الهام(1394)، «مروری بر اندیشه­های آخرین جامعه­شناس مدرنیته، آنتونی گیدنز»، مقاله­ی ارائه شده در سومین کنفرانس ملی جامعه­شناسی و علوم اجتماعی سال 1394 در تهران.
میراحمدی، منصور(1390)؛ اندیشه سیاسی آخوند خراسانی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
ناظم­الاسلام­کرمانی، محمد­(1395)؛ تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: انتشارات پر، انتشار الکترونیک: نرم افزار کتابخوان طاقچه، جلد اول و دوم.
نائینى، میرزا محمد حسین غروى(1424 قمری)، تنبیه الأمة و تنزیه الملة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، چاپ اول.
نظری، علی‌اشرف(1386)، هویت مدرن و ظهور گفتمان مشروطیت در ایران، فصلنامه مطالعات ملی، سال هشتم، شماره 4(32).
نوری، شیخ فضل‌الله (1362)؛ لوایح آقا شیخ فضل‌الله نوری، به کوشش هما رضوانی، تهران: نشر تاریخ ایران، چاپ اول.
------------ (1394)، فتوای استدلالی شیخ فضل‌الله نوری در حرمت مشروطه، به نقل از فیرحی، داود(1394)، آستانه تجدد، تهران: نشر نی، چاپ اول.
------------- (منسوب)(1326ق)، تذکره­الغافل و ارشاد­الجاهل، به خط زین‌العابدین ملقب به ملک الخطاطین، بی­جا.
Fairclough, Norman(1992), Discourse and Social Change,Cambridge: Polity Press, First published.
Fairclough, Norman(1995),Critical discourse analysis: the critical study of language, Taylor & Francis e-Library, First published.
Fairclough, Norman(2006), New labour, New language, London and NewYork: Routledge.
Fairclough,Norman (2003),Analysing Discourse, Textual analysis for social research, London and NewYork: Routledge Taylor &Francis Group, First published.
Fairclough,Norman(1989), Language and Power, New York:Longman.
Kranert, Michael(2019), Discourse and Political Culture, The language of the Third Way in Germany and the UK, AMSTERDAM: John Benjamins Publishing Company.
Haugh, Helen and Kitson, Michael(2007), The Third Way and the third sector: New Labour's economic policy and the social economy, Cambridge Journal of Economics , November 2007, Vol. 31, No. 6 (November 2007), pp. 973-994 Published by: Oxford University Press.