نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

• شهروز شریعتی ¹
• مهدی عباسی شاهکوه ²

¹ عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس

² دانشجوی دکترای علوم سیاسی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

جامعه ایرانی تا پیش از تأسیس سلسله پهلوی به اجتماعات و نهادهایی اتکا داشت که از درجات قابل توجهی از استقلال در برابر دولت برخوردار بودند؛ در این میان علمای شیعه به واسطه استقلال اقتصادی از دولت و در اختیار داشتن منابر برای بسیج توده‌های مردم و همچنین اختیار انحصاری تفسیر شریعت بیش از سایر رهبران محلی در جامعه ایران  می‌توانستند مقابل سیاست‌های دولت مرکزی ایستادگی کنند و در صورت لزوم اقدامات دولت را نامشروع جلوه دهند. با این وجود رضاشاه که در بدو سلطنت نسبت به قدرت علما برای مدیریت سازمان اجتماعی در ایران آگاهی داشت و حتی از اندیشه تشکیل جمهوری در ایران به واسطه تقاضای رهبران مذهبی در قم صرف نظر کرده بود به تدریج تلاش کرد تا از طریق تهدید، بازی دوگانه، پنهان کاری و همچنین دسیسه، ترور، قتل و استفاده از ارتش به ایجاد تغییرات بنیادین در جامعه روی آورد؛ در مقابل این اقدامات، برخی رهبران مذهبی، زعمای محلی، سروران و متنفذان جامعه ایرانی به نمایندگی از جامعه مدنی و در عین حال شبکه‌ای ایران در برابر خواست‌های حکومت ایستادگی کردند و کوشیدند تا به هر نحو ممکن ضمن تضعیف نقش دولت از قدرت روزافزون آن بکاهند. این مقاله با روش تبیینی پسارویدادی و مطالعه موردی و بازخوانی کنش‌های سیاسی سیدحسن مدرس به عنوان یکی از مجتهدان و رهبران مذهبی و سیاسی در جامعه ایرانی و با استفاده تلفیقی از آموزه‌های نظریه جامعه شبکه‌ای میگدال و نظریه جامعه مدنی آیزنشتات کوشیده است تا ضمن تبیین مفهوم «جامعه مدنی شبکه‌ای»، فرایند ستیهندگی (تقابل آنتاگونیستی) این جامعه مدنی شبکه‌ای را با دولت در جامعه ایرانی عصر پهلوی اول، واکاوی کند.

کلیدواژه‌ها

• ایران
• پهلوی اول
• مدرس
• جامعه شبکه‌ای
• جامعه مدنی

عنوان مقاله [English]

Antagonistic Opposition between Oppressive Government and Web-like Civil Society of Iran under Reza Shah

نویسندگان [English]

• Shahruz Shariati ¹
• Mehdi Abbasi Shahkuh ²

چکیده [English]

Before the establishment of the Pahlavi Dynasty, the Iranian society relied on communities and institutions that enjoyed independence at a considerable level. In this regard, the Shiite scholars had the opportunity to criticize the governmental actions due to their financial independence and having the mosque tribunes under their control as well as having the exclusive right to interpret Sharia. Therefore Reza Shah who was aware of the power of the Shiite scholars in Iran and even under the pressure of the scholars in Qum had given up establishing a republic regime, gradually started to show a negative reaction to the scholar oppositions against his suppressive and secular policies, and instead of reinforcing a legal authority, he tried to suppress the social movements through threatening, dual game, assassination, conspirator actions as well as using the militaristic power. As representatives of Iranian civil society and network structure of Iran, some religious leaders, local elites and critics of Iranian society resisted against governmental policies and tried to reduce governmental power through weakening the role of state. By explanative post-event method, this article studies the political actions of Sayyed Hassan Modarres, a member of parliament and one of great religious leaders who resisted the wills of Reza Shah and tried to weaken the suppressive government and reduce his power. Migdal’s theory of web-like societies and Eisenstadt’s civil society theory are used to explain the web-like society and its antagonistic opposition with the suppressive government in the Pahlavi era.  

کلیدواژه‌ها [English]

• Iran
• Pahlavi
• Modares
• web-like society
• civil society