پژوهشنامه علوم سیاسی

از دوره ساسانیان تا اواسط دوره قاجار با چهره‌ای از دولت در ایران مواجه‌ایم که نه تنها در قبال مردم احساس مسئولیت ندارد، بلکه این اتباع هستند که باید تحت هر شرایطی از دولت تبعیت نمایند. هدف مقاله حاضر ... بیشتر از دوره ساسانیان تا اواسط دوره قاجار با چهره‌ای از دولت در ایران مواجه‌ایم که نه تنها در قبال مردم احساس مسئولیت ندارد، بلکه این اتباع هستند که باید تحت هر شرایطی از دولت تبعیت نمایند. هدف مقاله حاضر به عنوان پژوهشی در باب لحظه گسست از این نوع صورتبندی دولت، که می‌توان آن را دولت پیشا-مدرن تلقی کرد، و ظهور دولت مدرن در ایران است. مداخله‌جویی در حیات و ممات اتباع، چه در حوزه عمومی و چه در حوزه خصوصی، مولفه بارز این دولت است. این مقاله با اتکا به روش‌ تبارشناسی فوکو درصدد است تا شکاف و گسست از تنواره سیاسی دولت پیشامدرن و زایش دولت مدرنِ مداخله‌جو را در ایران تفحص نماید. بر اساس یافته‌های این مقاله، سرآغاز پیدایش دولت مدرن، به دخل و تصرفاتی باز می‌گردد که دولت در اواسط دوره قاجار و در بازه زمانی شیوع و اوج‌گیری بیماری مهلک وبا اعمال نمود. ایجاد دانشگاه دارالفنون و اهمیت یافتن دو رشته پزشکی مدرن و جراحی، تاسیس نخستین بیمارستان مدرن در این دوره، تاسیس انستیتو پاستور و افزایش تعداد حمام‌ها از جمله کردارهای غیرگفتمانی بودند که با بسط آنها، دولت حیات و ممات اتباع خود را مورد مداخله قرار داد. در نتیجه پزشکینه‌ کردن جامعه ایرانی و به تبع آن مداخله در شئون زندگی و سلامت بدن شهروندان، الگوی بود که موجبات ایجاد تحرّک در دولت و عوامل گذار این نهاد از وضعیت پیشا مدرن به مدرن را فراهم آورد.

مقاله پژوهشی

مهمترین مولفه‌ها و شاخص‌های فرهنگ سیاسی ایرانیان در عصر شبکه‌های اجتماعی از منظر نخبگان دانشگاهی

مهدی بیگدلو

دوره 16، شماره 2 ، خرداد 1400، صفحه 43-72

http://dx.doi.org/10.22034/ipsa.2021.432

چکیده

فرهنگ سیاسی به‌عنوان بخشی از فرهنگ عمومی که رابطه جامعه و قدرت را مدنظر دارد تاثیر بسزایی در توسعه سیاسی کشورها دارد. این مفهوم در پژوهش‌های مختلفی مورد توجه اندیشمندان و محققان ایرانی و غیرایرانی قرار ... بیشتر فرهنگ سیاسی به‌عنوان بخشی از فرهنگ عمومی که رابطه جامعه و قدرت را مدنظر دارد تاثیر بسزایی در توسعه سیاسی کشورها دارد. این مفهوم در پژوهش‌های مختلفی مورد توجه اندیشمندان و محققان ایرانی و غیرایرانی قرار گرفته و مولفه‌ها و شاخص‌هایی برای آن برشمرده‌اند. اما ظهور شبکه‌های اجتماعی که تعاملات اجتماعی را به‌عنوان بنای فرهنگ تحت تاثیر قرار داده را نمی‌توان بر فرهنگ سیاسی بی‌تاثیر دانست؛ با این فرض، تحقیق حاضر در پاسخ به این سوال که شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی با ظرفیت‌های تعاملی، مشارکتی و عمومی باعث پدیدارشدن یا برجسته شدن چه مولفه‌ها و شاخص‌هایی در فرهنگ سیاسی ایرانیان شده است؟ به روش دلفی از نظرات نخبگان دانشگاهی بهره گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد هرچند برخی مولفه‌های تاریخی فرهنگ سیاسی ایران همچون مطلق‌گرایی فکری، بی‌اعتمادی، بیگانه‌ستیزی، رفتارهای فراقانونی، خودمداری، افراط‌گرایی و غالب بودن ارزش‌های دینی با ادبیات دیگری در فرهنگ سیاسی ایران از گذشته وجود داشته اما مولفه نقد نظام سیاسی با شاخص‌هایی چون انتقاد از افراد شاخص سیاسی در قدرت، انتشار کلیپ‌های فعالان سیاسی مخالف دولت و نقد سیاست‌های دولت به‌واسطه ظهور شبکه‌های اجتماعی مجازی در فرهنگ سیاسی ایرانیان برجستگی یافته است.

مقاله پژوهشی

تحلیل مواضع و فرآیند بسیج منابع سازمان فدائیان خلق (اکثریت) و حزب مشروطه ایران

ملیحه سالم؛ عباس کشاورز شکری؛ زاهد غفاری هشجین

دوره 16، شماره 2 ، خرداد 1400، صفحه 73-109

http://dx.doi.org/10.22034/ipsa.2021.429

چکیده

سوال اصلی این مقاله آن است که مواضع و فرآیند بسیج منابع حزب مشروطه ایران و سازمان فدائیان خلق اکثریت چه بوده است. چارچوب نظری مقاله پیش رو مبتنی بر نظریه بسیج سیاسی چارلز تیلی است که در آن براساس متغیرهای ... بیشتر

مقاله پژوهشی

گفتمان نواصلاح طلبی و گفتمان امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ زیست-جنبش های ریزوماتیکی (1398-1392)

مه سیما سهرابی؛ محمدرضا تاجیک؛ منصور میراحمدی چناروئیه

دوره 16، شماره 2 ، خرداد 1400، صفحه 111-138

http://dx.doi.org/10.22034/ipsa.2021.431

چکیده

از زمان شکل گیری گفتمان نو-اصلاح طلبی و عدم توانایی این گفتمان در بهبود وضعیت اقتصادی-اجتماعی و معیشتی اقشار مختلف جامعه بر خلاف دالها و فضای استعاری وعده داده شدۀ آن،شرایطی شکل گرفته که در آن پیکره و ... بیشتر از زمان شکل گیری گفتمان نو-اصلاح طلبی و عدم توانایی این گفتمان در بهبود وضعیت اقتصادی-اجتماعی و معیشتی اقشار مختلف جامعه بر خلاف دالها و فضای استعاری وعده داده شدۀ آن،شرایطی شکل گرفته که در آن پیکره و بدنۀ جمعی جامعه همراه با رویدادهای ملتهب بیرونی،در شکل شورشی خود مدام به سطح آمده و فضای جامعه را ناامن ساخته است.از این جنبش ها که در طی سالهای 1398-1392 در پاسخ به شرایط نابسامان معیشتی شکل گرفته اند،به«زیست-جنبش»یا«جنبشهای تناسخی بدون سر»یاد می کنندکه با توجه به ویژگیهایی نظیر فاقد«مرکز و رهبری بودن»و سریع بازاحیا شدنشان،مواجهه و کنترل آنها را از منظر«گفتمان امنیت ملی»دشوار ساخته است.در این راستاسئوال اصلی این پژوهش به«رابطۀ عملکرد گفتمان منتخب با گفتمان امنیت ملی نظام ج.ا.ا.»باز می گردد.فرضیۀ اصلی پژوهش ارتباط مستقیم و معنادار بین«کژکارکرد ادراکی و کارکردی گفتمان منتخب بر کارکرد گفتمان امنیت ملی»اختصاص داده شده،جایی که کژکارکرد گفتمان منتخب منجر به پررنگ شدن فاز سخت افزاری گفتمان امنیت ملی می شود.تبیین این مهم،بر مبنای چارچوب نظری دلوزی مبتنی بر انگارۀ«بدن بدون اندام»و بر مبنای روش شناسی«گفتمانی»لاکلائو و موفه در تحلیل زیست جنبشهای ایرانی محقق شده است.نتایج تحقیق بیانگر این مطلب می باشند که این زیست جنبشها در سطح یک«نیروی واکنشی»و«بلوکهای نیاز» همبستۀ آن هستندکه تنها درپناه رخدادهای ملتهب بیرونی امکان بروز و ظهور پیدا کرده وفاقد توانش اتصالات ریزوماتیک در راستای اعمال تغییرات بنیادین و انقلابی بوده و در نتیجه،در حوزۀ گفتمان امنیت ملی تهدید جدی محسوب نمیشوند،بلکه تنها نیازمند راهکارهای نجات ومواجهۀ بلند مدت هستند که بر عهدۀ گفتمان منتخب بوده است.

مقاله پژوهشی

سیاست گذاری ورزش در نظام تقنینی جمهوری اسلامی ایران (1380-1359)

فریبرز ظریفی؛ علی اشرف خزائی؛ بهرام یوسفی؛ زهره حسنی

دوره 16، شماره 2 ، خرداد 1400، صفحه 139-173

http://dx.doi.org/10.22034/ipsa.2021.4272.3764

چکیده

هدف پژوهش، سیاست گذاری ورزش در نظام تقنینی ایران در دهه اول و دوم انقلاب اسلامی می باشد. روش پژوهش از نوع کیفی در سطح توصیفی – تحلیلی و داده ها با استفاده از منابع ثانویه کتابخانه‌ای- اسنادی گردآوری ... بیشتر هدف پژوهش، سیاست گذاری ورزش در نظام تقنینی ایران در دهه اول و دوم انقلاب اسلامی می باشد. روش پژوهش از نوع کیفی در سطح توصیفی – تحلیلی و داده ها با استفاده از منابع ثانویه کتابخانه‌ای- اسنادی گردآوری شده است. نتایج نشان داد در ادوار اول تا پنجم مجلس شورای اسلامی تعداد لوایح ورزشی تبدیل شده به قانون «6 مورد» بر تعداد طرح های ورزشی «2 مورد» برتری قابل ملاجضه ای داشته است. حیطه موضوعی قوانین ورزشی مرتبط به: اصلاح ساختار و اساسنامه سازمان های ورزشی، مشارکت ورزشی در سطح قهرمانی، همکاری فرهنگی - آموزشی- پژوهشی در سطح بین المللی، تامین منابع مالی و خصوصی سازی در ورزش است و بر اساس تقسیم بندی سیاست گذاری آلموند و همکاران(2008) تمرکز طرح ها و لوایح ورزشی ارائه شده به ترتیب مرتبط به حیطه‌های تنظیمی، توزیعی و نمادین است و حیطه استخراجی که در جهت کسب درآمد و استخراج منابع می باشد مواردی را در ارتباط با ورزش به خود اختصاص نداده است و در قسمت پایانی پژوهش، دو مورد از نطق نمایندگان دوره سوم و پنجم مجلس شورای اسلامی در ارتباط با لایحه تاسیس باشگاه های ورزشی توسط مردم با نظارت دولت و طرح اصلاح اهداف و ساختار تشکیلات سازمان تربیت بدنی از منظر تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در سه سطح: توصیف، تفسیر و تبیین بررسی و از این رهگذر، پیوند میان متن و جامعه بازنمایی شد.

مقاله پژوهشی

بحران کرونا؛ تغییر یا تداوم الگوهای حکمرانی در دولت جمهوری اسلامی ایران

علی قدیری نوفرست؛ وحید سینائی

دوره 16، شماره 2 ، خرداد 1400، صفحه 175-220

http://dx.doi.org/10.22034/ipsa.2021.427

چکیده

استمرار حیات ویروس کرونا و امکان‌ناپذیری چشم‌اندازی برای پایان آن یک مسأله پزشکی را به‌امری اجتماعی بدل کرده است. «بحران‌بودگیِ کرونا» همانند رخدادهایی نظیر جنگ، انقلاب، یا بیماری‌های واگیردار ... بیشتر استمرار حیات ویروس کرونا و امکان‌ناپذیری چشم‌اندازی برای پایان آن یک مسأله پزشکی را به‌امری اجتماعی بدل کرده است. «بحران‌بودگیِ کرونا» همانند رخدادهایی نظیر جنگ، انقلاب، یا بیماری‌های واگیردار می‌تواند به‌عنوان عامل محرک در تغییر سیاست ملی تلقی شود و بر سرنوشت کشورها اثر بگذارد. اکنون نحوه مواجهه دولت‌ها با بحران کرونا و گمانه-زنی‌ها در رابطه با تأثیر آن بر دولت‌ها محل تبادل نظرهای گسترده‌ای قرار گرفته است. اما آیا بحران کرونا به‌تغییر الگوهای حکمرانی دولت جمهوری اسلامی ایران منجر شده است؟ پاسخ‌گویی به‌این پرسش، با بهره‌گیری از نظریه آشوب جِرِد دایموند و به‌روش توصیف پُرمایه و با محوریت برخی داده‌های خبری، اطلاعات و آمار منتشرشده صورت پذیرفته است. مطابق با مولفه‌های دوازده‌گانه نظریه آشوب، تغییراتی در روش‌های حکمرانی دولت در ایران به‌واسطه هماهنگی و انطباق نسبی با «وضعیت اضطراری ویروسی»، در دستور کار قرار گرفته که با استفاده از توصیفِ دقیق شرایط تاریخی، اجتماعی و سیاسی می‌توان به‌طرح پرسش از تداوم یا تغییر الگوهای حکمرانی در ایران، متأثر از بحران کرونا پرداخت. به‌نظر می‌رسد ساخت دولت در جمهوری اسلامی به‌گونه‌ای صورت‌بنده شده است که بحران کرونا نمی‌تواند الگوهای حکمرانی آن را تغییر دهد و با وجود برخی تغییرات موردی متأثر از شرایط خاص کرونایی، الگوهای حکمرانی در جمهوری اسلامی ایران تداوم یافته است.

مقاله پژوهشی

قدرت نرم کانون اصلی روایت استراتژیک در قدرت دیپلماسی (بررسی سه روایت در مورد ایران)

زهرا نژادبهرام؛ نازنین ملکیان؛ سروناز تربتی

دوره 16، شماره 2 ، خرداد 1400، صفحه 221-259

http://dx.doi.org/10.22034/ipsa.2021.428

چکیده

گسترش روز‌افزون دسترسی به رسانه‌های دیجیتال، ظرفیت کشورها را در بهره‌گیری از قدرت نرم به عنوان رکنی در سیاست‌خارجی افزایش داده است. در عرصه رسانه‌های دیجیتال، توییتر مورد استقبال طیف وسیعی از سیاستمداران ... بیشتر گسترش روز‌افزون دسترسی به رسانه‌های دیجیتال، ظرفیت کشورها را در بهره‌گیری از قدرت نرم به عنوان رکنی در سیاست‌خارجی افزایش داده است. در عرصه رسانه‌های دیجیتال، توییتر مورد استقبال طیف وسیعی از سیاستمداران قرار گرفته است. روایت‌سازی تویتتری در برخی موارد ایران را کانون توجه قرار داده است؛ به‌گونه‌ای که اثربخشی آن در دیپلماسی قابل مشاهده است. لذا عکس‌العمل روایت‌ها در توییتر می‌تواند معیاری برای اثربخشی روایت‌های سیاسی و اثر آن بر قدرت نرم باشد. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که روایت‌های سیاسی چه گونه در قدرت دیپلماسی اثر دارد و سهم توییتر در باز‌تاب این روایت‌ها چگونه بوده است؟ این مقاله براساس روش تحلیل محتوی کیفی سه روایت برگزیده هیلی نماینده امریکا در سازمان ملل ۲۰۱۷ ، ظریف ۲۰۱۹ و نتانیاهو 2018را با اتکا به نرم افزار مکس کودا 18کد گذاری کرده است. چارچوب نظری نوشتار حاضر روایت استراتژیک بر مبنای دیدگاههای میسکیمون و قدرت نرم جوزف نای است که مؤید قدرت‌ورزی در زیست‌بوم جدید رسانه و بکارگیری دیپلماسی عمومی دیجیتال برای رساندن روایت استراتژیک به افکار عمومی، قبولاندن درستی روایت به آنها و حتی واداشتن آنان به تبلیغ آن است. نتیجه این بررسی بیانگر آن است که روایتها برمبنای ساختارشکل‌گیری، محیط و نتایج آن در مخاطب‌؛ در توییتر از دنباله روی کافی بجز روایت تیم ب و پاسخ ظریف به نیکی هیلی نداشته است. قدرت رسانه در کنار روایت بستر اقناع مخاطب را برای رسیدن به قدرت نرم فراهم ساخته است. کلید واژه‌ها: قدرت نرم، توییتر، رسانه‌های دیجیتال ، دیپلماسی روایی

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 17 (1401)

دوره 16 (1400)

دوره 15 (1399)

دوره 14 (1398)

دوره 13 (1397)

دوره 12 (1396)

دوره 11 (1395)

دوره 10 (1394)

دوره 9 (1393)

دوره 8 (1392)

دوره هفتم (1391)

دوره ششم (1390)

دوره پنجم (1389)

دوره چهارم (1388)

دوره سوم (1387)

دوره دوم (1386)

دوره اول (1385)

دوره و شماره: دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 62، خرداد 1400، صفحه 1-274

وبا و پزشکینه‌سازی: عوامل گذار به دولت مدرنِ مداخله‌جو در دوره قاجار

چکیده

مهمترین مولفه‌ها و شاخص‌های فرهنگ سیاسی ایرانیان در عصر شبکه‌های اجتماعی از منظر نخبگان دانشگاهی

چکیده

تحلیل مواضع و فرآیند بسیج منابع سازمان فدائیان خلق (اکثریت) و حزب مشروطه ایران

چکیده

گفتمان نواصلاح طلبی و گفتمان امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ زیست-جنبش های ریزوماتیکی (1398-1392)

چکیده

سیاست گذاری ورزش در نظام تقنینی جمهوری اسلامی ایران (1380-1359)

چکیده

بحران کرونا؛ تغییر یا تداوم الگوهای حکمرانی در دولت جمهوری اسلامی ایران

چکیده

قدرت نرم کانون اصلی روایت استراتژیک در قدرت دیپلماسی (بررسی سه روایت در مورد ایران)

چکیده